شعار امنیت غذایی به‌جای خودکفایی
به گفته عضو شورای عالی حفاظت محیط‌زیست ایران، در انطباق انسان با شرایط محیطی که در آن زندگی می‌کند، یکی از عوامل مهم، تغذیه است که بیشترین ارتباط انسان با محیط‌زیست را شکل می‌دهد. با توجه به وضعیت کنونی تغذیه در ایران، دست کشیدن از شعارهای گذشته و روی آوردن به توسعه پایدار که تمامی جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی از جمله امنیت غذایی را در بر می‌گیرد، می‌تواند هم به الگوی مناسبی از تغذیه منجر شود و هم بحران‌هایی چون بحران آب را مدیریت نماید.
دکتر رضا مکنون دانشیار دانشکده مهندسی عمران و محیط‌زیست دانشگاه صنعتی امیرکبیر و عضو شورای عالی حفاظت محیط‌زیست ایران در مصاحبه با میکروسکوپ با اشاره به تغذیه به‌عنوان مهم‌ترین ارتباط انسان و محیط‌زیست، تعریف الگوی مناسب تغذیه را درگرو نگاه همه‌جانبه یا جامع‌نگر به توسعه دانسته و در ارتباط با لزوم اصلاح الگوی تغذیه در ایران به مجله میکروسکوپ گفت: میزان موردنیاز انرژی بدن در روز به‌طور متوسط حدود 2500 کیلوکالری و حدود 90 گرم پروتئین است درحالی‌که در ایران سرانه تولید و واردات مواد غذایی روزانه حدود 3600 کیلوکالری است. به علت الگوی نادرست تغذیه تنها حدود 20 درصد از مردم ایران تغذیه مناسب و سالم دارند. حدود 50 درصد به‌اصطلاح اضافه خور و دارای اضافه‌وزن و مابقی یعنی 30 درصد، دچار سوءتغذیه هستند. همچنین با وضعیت تغذیه امروز در کشور، حدود 40 درصد مردم ایران به دیابت نوع دوم مبتلا هستند زیرا نسبت به متوسط جهانی، کربوهیدرات و قند بیشتری مصرف می‌کنند. اضافه‌وزن و چاقی و افزایش مرگ‌ومیر به علت امراض قلبی و عروقی که در ایران از برخی کشورها بیشتر است، اصلاح الگوی تغذیه را از اولویت‌های اول کشور قرار می‌دهد.
الگوی گیاهی و نیمه گیاهی راهکاری برای کاهش مصرف آب
عضو شورای عالی محیط‌زیست در خصوص ارتباط الگوی تغذیه با محیط‌زیست و مزایای الگوی گیاهی و نیمه گیاهی افزود: در انطباق انسان با شرایط محیطی که در آن زندگی می‌کند، یکی از عوامل مهم، تغذیه است که درواقع بیشترین ارتباط انسان با محیط‌زیست را شکل می‌دهد؛ بنابراین اصلاح الگوی تغذیه باید به‌گونه‌ای باشد که هم میزان کربوهیدرات و پروتئین دریافتی بدن را تأمین و هم کمترین آسیب را به محیط‌زیست وارد نماید. یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که در این زمینه باید به آن توجه کرد، منابع آبی است. با تغییر مناسب الگوی تغذیه به الگوی نیمه گیاهی می‌توان حداقل 20 درصد مصرف آب در کشاورزی را کاهش داد. به‌عنوان‌مثال برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو به 15000 لیتر آب نیاز است، یک پرس چلوکباب برگ 4900 لیتر و یک پرس قورمه‌سبزی که سالم‌تر نیز هست، 1300 لیتر آب مصرف می‌کند، این آب در اصطلاح مهندسی، آب مجازی نامیده می‌شود. به‌طورکلی می‌توان گفت برای تولید هر کیلوکالری انرژی گیاهی 0.5 لیتر و انرژی گوشتی 2.5 لیتر آب مصرف می‌شود. کشورهای اروپایی الگوی تغذیه مناسب را به‌صورت ترکیبی از الگوی گیاهی و حیوانی تعیین نموده‌اند که در صورت تحقق، مصرف سرانه آب مجازی به ازای هر نفر در روز از 4200 لیتر به 2900 لیتر کاهش می‌یابد. در کشوری خشک و نیمه‌خشک مانند ایران نیز باید الگویی متناسب با نیازهای تغذیه‌ای مردم و شرایط اجتماعی، اقتصادی و اقلیمی کشور تعیین شود.
بیشتر بخوانید: بازیافت آب، راه‌حلی برای برون‌رفت از بحران خشکسالی
لزوم تغییر شعار خودکفایی به امنیت غذایی
پیشکسوت دانشگاه صنعتی امیرکبیر در ادامه یکی از دلایل بحران آب در ایران را تفکر خودکفایی به معنی تولید همه نیازها در داخل دانست و خاطرنشان ساخت: تأمین مواد غذایی و ضروری مردم لزوماً به معنای خودکفایی نیست به‌ویژه زمانی که منابع آبی محدود است. راهبرد خودکفایی و روش‌های کشت و آبیاری در ایران باعث شده کشور با بحران شدید آب روبرو شود. به‌عنوان‌مثال کشت یک کیلوگرم گندم به یک مترمکعب آب نیاز دارد و نیاز برنج به آب چندین برابر آن است و بااین‌حال قیمت برنج باعث شده حتی در مناطق کم آب تری چون شیراز و اصفهان نیز کشت شود. همچنین کشته‌ای آب بر در بالادست زاینده‌رود، باعث خشک شدن این رودخانه و بحران جدی آب برای مناطق متأثر از آن در پایین‌دست شده است. برداشت ایران از منابع آب‌های طبیعی بیش از 90 درصد است، درحالی‌که مقدار مصوب در ایران کمتر از 60% است؛ بنابراین ادامه تفکر خودکفایی در ایران منجر به نابودی کامل منابع آب و بحران در کشور خواهد شد و محیط زیستی برای زندگی مردم باقی نخواهد گذاشت.
بیشتر بخوانید: مسئولیت اجتماعی و حفظ محیط زیست
وی سپس امنیت غذایی (خوداتکایی) را به‌جای خودکفایی از استراتژی‌های مهم دنیای امروز عنوان کرد و در رابطه با تعیین الگوی تغذیه بر این اساس توضیح داد: امنیت غذایی به معنی دسترسی همه مردم در همه اوقات به غذای کافی برای داشتن یک زندگی سالم است که باید یک شعار ملی باشد. در ژاپن که به‌عنوان الگوی اکولوژیکی در جهان شناخته می‌شود، الگوی تغذیه به صورتی است که آب در طبیعت نگهداشته می‌شود و تنها 20 درصد از منابع آبی برداشت می‌شود و عمده محصولاتی که آب زیاد مصرف می‌کنند از طریق واردات تأمین می‌شوند. با این استراتژی، هم مواد غذایی تأمین و میزان کالری دریافتی متعادل می‌شود و هم مشکل آب در کشور به وجود نمی‌آید و این در حالی است که ژاپن چند برابر ایران منابع آبی دارد؛ بنابراین در ایران باید بررسی نمود که چه اقلامی و به چه مقدار برای ایجاد امنیت غذایی در داخل کشت و چه اقلامی از طریق واردات تأمین شود. به‌جای هزینه‌های زیاد نگهداری اقلام غذایی از فصلی به فصل دیگر می‌توان این اقلام را در زمان موردنیاز وارد کرد. در تولید هم باید از روش‌های کشتی استفاده شود که کمترین میزان مصرف آب را با بهره‌وری بالا داشته باشند. آینده کشاورزی ایران می‌تواند بر پایه کشت گلخانه‌ای بنا گردد که تا حدی آغاز شده، اما هنوز میزان مصرف آب و انرژی در گلخانه‌های کشور کاملاً بهینه نشده است. روش‌های کشت محصولاتی مانند برنج را نیز باید از روش کرتی به آبیاری تغییر داد. میزان نیاز گندم کشور می‌تواند تا 50 درصد با کشت دیم (با استفاده از آب سبز) در داخل تأمین و مابقی از کشورهای آبخیز همسایه مانند گرجستان و قزاقستان وارد گردد و به‌جای آن، اقلامی که مصرف آب کمتر و قیمت بیشتری دارند کشت شوند و از صادرات آن‌ها برای تأمین نقدینگی لازم برای واردات دیگر اقلام استفاده گردد. کشت اقلام ارزان و آب بر و صادرات آن‌ها به معنای صادرات آب از کشوری است که خود مشکل تأمین آب دارد.
الگوی تغذیه‌ای متناسب با توان مالی مردم
عضو شورای عالی حفاظت محیط‌زیست ایران سپس با تأکید بر اینکه الگوی تغذیه نباید مردم و به‌ویژه اقشار کم‌درآمد و محروم جامعه را با مشکل تأمین مواد غذایی روبرو سازد، پرداخت یارانه هدفمند را راه‌حلی برای امنیت غذایی اقشار کم‌درآمد دانست و اضافه کرد: در کشورهای پیشرفته به اقشار محروم یارانه پرداخت می‌شود اما در ایران از این راهکار به‌عنوان شعار سیاسی استفاده شده است و اقشار محروم هنوز هم به‌ویژه در شرایط بحران مانند شیوع کرونا بیشترین آسیب را می‌بینند.
بیشتر بخوانید: زنگ هشدار فقر پروتئین در ایران
وی در پایان در خصوص روند توسعه پایدار در ایران بیان کرد: ایران پس از انقلاب درزمینهٔ توسعه پایدار اقداماتی انجام داده و بر اساس گزارش‌های موجود عملکردهای خوبی در برخی زمینه‌ها مانند کاهش مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال و دسترسی به آموزش داشته است. در خصوص تغذیه نیز، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی با جدیت، کار روی اصلاح الگوی تغذیه را آغاز نموده و امید است که با برنامه‌ریزی و اجرایی نمودن برنامه‌ها به‌دوراز مسائل سیاسی، بتوان کشور را ازنظر تغذیه ارتقا داد و هم‌زمان بحران آب را به‌درستی مدیریت کرد.
میکروسکوپ را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
