آیا روزنه امیدی در صنعت لبنیات وجود دارد
هادی حدادی و محسن عزیزیان در دومین همایش لبنیات، بر اساس تحلیل روندهای اثرگذار بر آینده صنعت لبنی جهان و ایران، این صنعت را برای سرمایه‌گذاری مناسب ندانستند، اما آیا روزنه امیدی برای برون رفت از بحران صنعت لبنیات در ایران وجود دارد؟
در دومین همایش لبنیات که در تاریخ 19 تیرماه 1402 در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد برگزار شد، هادی حدادی و محسن عزیزیان بر اساس طرحی پژوهشی که به‌وسیله موسسه پژوهشگران عرصه سومو با سرمایه‌گذاری انجمن فرآورده‌های لبنی، طی پنج ماه انجام شد و همچنین آمارهای داخلی و بین‌المللی، نشان دادند که صنعت لبنیات جذابیت خود را برای سرمایه‌گذاری از دست داده است.
حدادی با تأکید بر این که هم عرضه در بازار لبنیات بالا است و هم تقاضا روند نزولی دارد، به برخی از عوامل عدم جذابیت این صنعت اشاره کرد: کاهش قدرت چانه‌زنی در برابر مشتریان، کاهش قدرت چانه‌زنی در برابر عرضه‌کنندگان شیر خام، افزایش شدید قدرت چانه‌زنی خریدارن به‌خصوص در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، بالا بودن نسبی موانع ورود به صنعت مانند پایین بودن تمایز محصولات برای ممانعت از ورود رقبای جدید و پایین بودن میزان هزینه مصرف‌کننده برای جایگزینی محصولات تازه، برخی از عوامل مهم افزایش رقابت در صنعت لبنیات و کاهش جذابیت آن است.
کاهش بهره‌وری و میزان تولید شیرخام
وی سپس درباره چهار بحران روبروی صنعت لبنیات اضافه کرد: مشکلات تأمین پایدار نهاده و شیر خام یکی از بحران‌های پیش روی صنعت لبنیات است. زیرا براساس برآورد فائو، تا سال 2023 با کاهش تعداد دام شیری و تولید شیر روبرو هستیم که به معنای کاهش بهره‌وری و میزان تولید شیر است. مشکل دیگر کم‌آبی و خشک‌سالی دهه اخیر است که باعث شده برای تأمین خورک دام و شیر خام با مشکل جدی روبرو گردیم. در مجموع هزینه‌های تأمین و تولید در کل زنجیره در حال افزایش است. با سیاست‌های حال حاضر و آینده دولت، شکل‌گیری و تداوم انحصار در واردات نهاده محتمل است و با توجه به ظرفیت‌های ایجاد شده، پایداری تأمین شیر خام با کیفیت احتمالاً با خطر مواجه خواهد شد. بهره‌وری در حلقه شیر خام نیز در ایران با کشورهای در حال توسعه فاصله دارد.
بیشتر بخوانید: قیمت‌گذاری؛ راه‌حلی که موثر واقع نشده
انقلاب در ساختار خرده‌فروشی
حدادی بحران دیگر را مربوط به حلقه فروش و توزیع دانست و اذعان داشت: ما با افزایش 400 درصدی هزینه حمل‌و‌نقل در حوزه‌های مختلف و انقلابی در ساختار خرده‌فروشی روبرو هستیم. سرعت رشد توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای و آنلاین به‌شدت در حال افزایش است؛ به‌عنوان مثال، رشد فروشگاه‌های آنلاین تا سال 2016 حدود 25 درصد بود، اما پس از آن به 34 درصد رسید و پیش‌بینی می‌شود رشد بیشتری هم داشته باشد. روندها و آمارهای داخلی نیز نشان می‌دهد رفتارمصرف‌کننده‌های ایرانی تقریباً از رفتار مصرف‌کننده جهانی پیروی می‌کند و بنابراین سهم محصولات لبنی در خرید آنلاین در داخل کشور در حال افزایش است و این کاهش قدرت چانه‌زنی تولیدکننده و در نتیجه افزایش دوره مطالبات در صنعت لبنیات و کاهش حاشیه سود خالص را به دنبال دارد.
دیگر کسی شیر نمی‌خورد
وی در ادامه، کاهش سرانه مصرف لبنیات را در 17 سال اخیر از چالش‌های اصلی این صنعت دانست و افزود: آمار فائو نشان می‌دهد به‌خصوص در 17 سال اخیر سرانه مصرف به‌شدت کاهش یافته و هم‌چنان سیر نزولی دارد؛ یعنی بازار داخلی در حال کوچک شدن است. یکی از دلایل آن تغییر ذائقه مردم در تمام دنیا است؛ مصرف‌کننده و به‌ویژه نسل‌های جدید بیش از آن‌که به دنبال شیر پاستوریزه باشند، به مصرف محصولات فرآوری شده مانند پنیر روی آورده‌اند. تغییر سبک زندگی و جنبش‌های اخیر گیاه‌خواری و محیط زیستی نیز مصرف‌کنندگان را به جایگزین‌های گیاهی سوق داده است. علاوه بر این‌ها تبلیغات منفی بر علیه لبنیات در ایران بر کاهش مصرف آن دامن زده است و در نتیجه با ظرفیت‌های 40 تا 45% خالی کارخانه‌ها روبرو هستیم.
بازارهای خارجی؛ رقابتی و بی‌ثبات
حدادی سپس درباره بازارهای خارجی نیز هشدار داد: با کوچک شدن بیشتر بازار داخلی در طی چهار تا پنج سال آینده در پی عوامل خارجی و داخلی به‌خصوص تورم و کاهش قدرت خرید مردم، بازارهای خارجی ممکن است به نظر راه نجات باشند، اما ورود به این بازارها نیز با چالش‌هایی همراه است؛ با این‌که کشورهای همسایه با بازاری حدود 5 میلیون دلار برای محصولات لبنی، عموماً واردکننده هستند و امکان دسترسی به بازار آسیای میانه و قفقاز نیز با پتانسیل 650 میلیون دلار وجود دارد، باید آگاه باشیم که مازاد ظرفیت تولید شرکت‌های لبنی آمریکا و اروپا در حال سرازیر شدن به این مناطق است و خطوط تولید جدید بسیاری نیز به‌وسیله شرکت‌های اروپایی در حاشیه خلیج فارس در حال ساخت است. بنابراین برای ورود به بازارهای خارجی فرصت زیادی نداریم و پیش از آن‌که به بازارهایی بی‌ثبات و به‌شدت رقابتی بدل شوند، باید با سرعت، دقت، حوصله و همچنین همکاری‌های مشترک اقدام کنیم.
محصولات خاص راه‌حلی برای برون رفت از بحران
وی در ادامه به بنگاه‌ها در صنعت لبنیات توصیه کرد: در شرایطی که حاشیه سود کم است یا باید از بازار خارج شوید یا سهیم گردید، بهره‌وری تولید را بالا ببرید یا سرغ محصولات خاص بروید. این محصولات خاص می‌توانند مزه و طعم‌های جدید برای گروهی از محصولات و مصرف‌کننده‌ها باشند، یا محصولاتی کارکردی مورد نیاز برای یک سبک زندگی و سلامتی جدید باشند مانند محصولاتی که سیستم ایمنی را افزایش می‌دهند، استرس را بهبود می‌دهند، سیستم گوارش را تنظیم می‌کنند یا منجر به کاهش وزن می‌گردند. برای پاسخ به نیاز مشتریانی محصولات با پروتئین بالا نیز می‌توانید سرمایه‌گذاری کنید یا تمرکز خود را بر لبنیات ارگانیک بگذارید که احتمالً رد سال‌های آینده بازار خاص قابل قبولی خاوهد بود.
همکاری در بالادست رقابت، در پایین دست
حدادی راه خروج از بحران را همکاری دانست و به بنگاه‌های کوچک توصیه کرد: با شرکت‌های بزرگ برای تولید و فروش همکاری کنید، بر محصولات خاص تمرکز کنید، با شرکت‌های بزرگتر در بازرهای محلی و خارجی فرانچایز تشکیل دهید، یا ادغام شوید در غیر این‌صورت زیر شدیدترین فشارها قرار گرفته و دچار ورشکستگی یا بحران‌های اداره سازمان می گردید.
وی سپس به شرکت‌های متوسط که احتمال بحران آنها بسیار نیز توصیه نمود: در تمام حلقه‌های قبل از فروش شروع به همکاری مشترک کنید تا بهره‌وری سازمان خود را بالا ببرید و هزینه‌ها را کاهش دهید. برای تأمین و خرید شیر خام کنسرسیوم بسازید و در تولید همکاری مشترک کنید یا ادغام شوید. در ایجاد شبکه‌های توزیع بیشتر با بهره‌وری بالاتر و ورود به بازارهای صادراتی مشخص همکاری کنید.
او به شرکت‌های بزرگ نیز توصیه کرد: شرکت‌های کوچک‌تر را بخرید تا با برند شما را در بازار محلی تولید کنند. در حوزه محصولات خاص که نیاز بازار است با شرکت‌های کوچک همکاری کنید تا حفظ شوند از طریق فرانچایز همکاری مشترک ایجاد کنید و در خصوص فروشگاه‌های زنجیره ای راه حلی بیندیشید. زیرا بخش زیادی از حاشیه سود خود را در سال‌های آینده به این فروشگاه‌ها خواهید باخت، پس یا فروشگاه زنجیره‌ای و آنلاین ایجاد یا در سهام آنها مشارکت کنید تا حلقه میان کارخانه و مشتری را حذف نمایید.
همکاری، تنها راه نجات صنعت
حدادی سخنان خود را با تأکید بر لزوم همکاری در صنعت لبنیات به پایان برد: راه مدیریت کم‌هزینه‌تر بحران‌های پیش رو، همکاری مشترک دو یا چندجانبه یا جمعی است. از دولت انتظار نداشته باشید که بحران‌ها را برای شما حل کند چون منابعی برای آن ندارد. خودتان باید برای رفع این بحران‌ها همکاری کنید. برای بهبود سرانه مصرف پروژه مشترک ایجاد کنید. در مواجهه با سیاستگذار رقابت نکنید؛ سیستم سیاستگذاری روی شکاف‌های شما حرکت می‌کند. به سراغ پلتفرم‌های گفتگو برای همکاری بیشتر بروید. کمیته پنیر، ماست و غیره و کمیته‌های مشترک در حلقه توزیع و تولید ایجاد کنید. انجمن‌ها باید فراگیرتر شوند، آنها هستند که باید پیش‌نویس و دستورالعمل این مدل‌های همکاری را تهیه کنند.
میکروسکوپ را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
