سرانه مصرف؛ ریشه اصلی گلوگاه رشد تولید لبنیات
به گفته دبیر انجمن فرآورده‌های لبنی در دومین همایش صنعت لبنیات که در 19 تیرماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد برگزار شد و تحقیقات دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی، سرانه مصرف لبنیات در ایران در شرایط مطلوبی قرار ندارد و توسعه تولید لبنیات بدون وجود مصرف‌کننده توانمند امکان‌پذیر نیست.
در دومین همایش لبنیات که در 19 تیرماه 1402 در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد برگزار شد، رضا باکری، دبیر انجمن فرآورده‌های لبنی بر لزوم تمرکز بر افزایش سرانه مصرف لبنیات در ایران تأکید کرد و گفت: سرانه مصرف، ریشه گلوگاه ایجاد شده در مسیر توسعه تولید است. توسعه تولید بدون توزیع عادلانه ثروت و افزایش قدرت خرید خانوار غیر ممکن است. بدون وجود مصرف‌کننده توانمند، انباشت سرمایه در بخش تولید امکان‌پذیر نیست .همه اندیشمندان و کارآفرینان اعم از دولتی و خصوصی در مسیر توسعه و رشد تولید بایستی در توانمند‌سازی مصرف‌کننده و رشد درآمد سرانه خانوار سرمایه‌گذاری موازی و انبوه انجام دهند.
بیشتر بخوانید: آیا روزنه امیدی در صنعت لبنیات وجود دارد
روشنک روستایی، کاندید دکتری سیاست غذا و تغذیه دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در ادامه این همایش به بررسی چالش‌ها و موانع مصرف لبنیات در ایران پرداخت. وی با ابراز تأسف از شرایط نامطلوب سرانه مصرف، با استناد به داده‌های هزینه و درآمد خانوار از مرکز آمار ایران، روند سرانه مصرف را از سال 1370 تا 1400 ارائه داد:
از سال 1370 تا 1384 روند مصرف شیر صعودی بود، اما از سال 1384 به‌تدریج این روند نزولی گشت، گرچه در مورد معادل شیر تا حدی این روند صعودی بود، اما از سال 1389 کلیه روندها نزولی گشت؛ به‌طوری‌که سرانه مصرف بر اساس معادل شیر در سال 1400، 68 کیلوگرم، بر اساس گروه لبنیات، 40 و بر اساس شیر به عنوان یک فرآورده لبنی، 22.5 کیلوگرم بود. آمارهای سال 1401 هنوز اعلام نشده است اما با توجه به افزایش قابل توجه قیمت محصولات لبنی در پی تغییر ارز ترجیحی، افت قابل توجهی در مصرف لبنیات رخ داده و می‌توانیم بگوییم مصرف در حال حاضر به کمتر از دهه 70 رسیده است. اختلاف معادل شیر در سال 1400 بیش از 1370 است که نشان می‌دهد نه‌تنها خانوار مصرف لبنیات را کاهش داده بلکه ترکیب سبد خانوار هم تغییر کرده است. به این معنا که خانوار تلاش کرده محصولی چون پنیر را در گروه غذایی خود حفظ کند و به همین دلیل کاهش مصرف پنیر نسبت به شیر و لبنیات کمتر بوده است.
خانوار هزینه سیاست‌های اقتصادی دولت را از سفره خود پرداخت می‌کند
وی با اشاره به این واقعیت که خانوار هزینه سیاست‌های اقتصادی دولت را از سفره خود پرداخت می‌کند، تغییر روند سرانه مصرف لبنیات را با تبعیت از روند تورم اثباتی بر این ادعا دانست و افزود: همان‌طور که در نمودار می‌بینیم، از سال 75 و 76، با نزولی شدن روند تورم، مصرف لبنیات افزایش می‌یابد، درحالی‌که از سال 1385 با صعودی شدن تورم، در بهترین حالت سرانه مصرف ثابت می‌ماند، در غیر این صورت همراه افزایش تورم کاهش می‌یابد. یکی از بالاترین اوج‌های تورم در سال 1389 هم‌زمان با هدفمندی یارانه ها اتفاق افتاد و دیگری در سال 1397 در پی تخصیص ارز ترجیحی برای واردات نهاده‌ها. گرچه دولت‌ها تلاش کردند از طریق برخی سیاست‌ها مانند تصویب قیمت کالاها از جمله محصولات لبنی با تأثیر شرایط اقتصادی نامطلوب بر مصرف خانوار مقابله کنند و مصرف را ثابت نگاه دارند، شاهد کاهش قابل توجه سرانه مصرف لبنیات هستیم.
توسعه ناپایدار، از عوامل اصلی کاهش سرانه مصرف لبنیات
روستایی در ادامه توسعه ناپایدار را یکی از عوامل اصلی کاهش سرانه مصرف لبنیات دانست و افزود: ما اقلیم گرم و نیمه‌خشکی داریم که برای توسعه دامپروری صنعتی به وسعتی که امروز شاهد آن هستیم، مناسب نیست؛ هم به دلیل ناتوانی ما در تأمین خوراک دام در داخل و هم به دلیل بازدهی پایین شیردهی گاوهای شیری در هوای گرم. توسعه دامپروری صنعتی بی‌قاعده بوده است؛ بدون آن‌که حدی برای این توسعه مشخص گردد. از سال 1389 روند سرانه مصرف نزولی گشته، درحالی‌که هدف‌گذاری افزایش تولید شیر خام در برنامه توسعه ششم، با این روند ناسازگار است. تشویق دولت برای توسعه تولید شیر خام و هدفی که تعیین کرده نهایتاً منجر به ظرفیت‌سازی مازادی شده که امروز در صنایع شیر و لبنیات و دامپروری شاهد آن هستیم. این ظرفیت مازاد برای تولید ایجاد هزینه نموده است. ظرفیت اسمی در سال 1400، 23 میلیون تن فرآورده های لبنی برآورد شده است درحالی‌که به نقل از شرکت‌کنندگان در این تحقیق، کارخانه ها با 60 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند؛ در واقع کمتر از 40 درصد ظرفیت ایجاد شده فعال است.
بیشتر بخوانید: قیمت‌گذاری؛ راه‌حلی که موثر واقع نشده
کم توجهی به منابع آبی
او با ابزار تأسف از کم‌توجهی به منابع آبی در توسعه دامپروری‌ها اذعان داشت: تولیدکننده‌های عمده شیر خام استان‌هایی هستند که بیشترین تنش آبی را دارند تاجایی که گاه مجبورند آب از استانهای دیگر خریداری کنند. دراین شرایط ما با چنین حجم تولید شیر خام و ظرفیت بالای تولید روبرو هستیم.
بقای صنعت لبنیات با تهدید جدی روبرو است
روستایی دلیل دیگر کاهش سرانه مصرف لبنیات را وابستگی صنایع به خارج از کشور در بحث نهاده، دارو، واکسن و تجهیزات دانست و افزود: سختی واردات به‌خصوص در شرایط تحریمه‌ا باعث شده قیمت نسبی تمام‌شده شیر افزایش یابد، کیفیت نهاده‌ها دچار بی‌ثباتی گردد و گاه کمبود نهاده‌ها اتفاق افتد که زنجیره تأمین را دچار اختلال می‌نماید. مجموعه این ناپایداری‌ها با افزایش هزینههای تولید و حمل‌ونقل نهایتاً منجر به تهدید جدی بقای صنعت لبنیات گردیده است.
نبود شفافیت در قوانین و ساختارها
وی سپس به موازی‌کاری و هم‌پوشانی قوانین و ساختارها در حکمرانی اشاره کرده و ابزار داشت: بر اساس قوانین متعددی که وضع شده، ساختارهای متعددی ایجاد شده است که گاه با هم هم‌پوشانی دارند و این باعث شده مسئولیت‌پذیری کاهش یابد به‌گونه‌ای که هر نهادی نهاد دیگر را مسئول می‌د‌اند. نهادهای موازی، اطلاعات موازی تولید می‌کنند و چون ما امکانی برای سنجش و راستی‌آزمایی داده‌ها نداریم ،زمان تصمیم‌گیری با حجم انبوهی از داده‌ها روبرو هستیم که از درست و غلط بودن آنها اطلاع نداریم.
سیاست‌های بی‌نتیجه برای حمایت از مصرف‌کننده
روستایی در انتها با تأکید بر این‌که برای اصلاح سرانه مصرف لبنیات نیاز به اصلاح ساختار وجود دارد، ابراز داشت: شرایط اقتصادی قطعاً روی سرانه مصرف تأثیر جدی داشته اما سیاست‌هایی هم که برای حمایت از مصرف‌کننده در برابر شرایط اقتصادی نامطلوب اتخاذ شده، به نتیجه مورد نظر نرسیده است. بنابراین نیاز به بازنگری در ساختارهای تصمیم‌گیری و اجرایی در حوزه تولید و فرآوری لبنیات وجود دارد.
میکروسکوپ را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
