کاهش هزینه تولید، با تفکر پسماند صفر

خانم آیه حمدآوی
فعال محیط زیست، اکوبلاگر و آغازگر جنبش پسماند صفر در ایران

در گفتگوی پیشین خانم آیه حمدآوی با خبرنگار مجله میکروسکوپ ، کاملیا ریاحی ، با سبک زندگی پسماند صفر آشنا شدیم.
درباره ی انواع پسماند ها صحبت کردیم و فهمیدیم که تفکیک زباله و بازیافت بهترین راه حل نیست بلکه باید هر یک از ما سبک زندگی خود را در جهت کاهش پسماند تغییر دهیم.

با داشتن این آگاهی، چه تغییری در نحوه مصرف و خرید در جهت کاهش پسماند میتوان داشت؟

در جهت کاهش پسماند در هرم ای که اشاره کردم در ابتدا اجتناب است و بعد کاهش پسماند است. منظور من کاهش تولید پسماند است و نه کاهش دفع پسماند. چون همان طور که میدانید بیشتر کارهای سازمانی که انجام می شود با هدف کاهش دفع پسماند است.

1- پسماند های تر را در خانه کمپوست کنیم یا حداقل آنها را خشک کنید که باعث کاهش حجم، وزن، حذف کامل شیرابه و عدم استفاده از پلاستیک زباله میشود. چون زمانی که زباله ها خشک باشد میتوان ماهی یکبار زباله ها را بیرون گذاشت که منجر به باعث کاهش تردد ماشین ها و کاهش آلودگی هوا می شود. ایران جزو معدود کشورهایی ایست که جمع آوری زباله روزانه انجام میشود در صورتی که در بسیاری کشور ها هفته یکبار است. مثلا جمع آوری زباله در توکیو-ژاپن با جمعیت قابل توجه اش، هر دو هفته یکبار است. مکان های جداگانه ای برای مخازن و سطل های بزرگ در دار وجود دارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2- حدود 70 درصد پسماند ها در ایران پسماند تر است. از این 30 درصد باقی مانده 10% مربوط به کیسه پلاستیکی است. پیشنهاد من تلاش بر روی کم کردن این 80 درصد شامل پسماند تر و پلاستیک است. زباله ی تر را که خشک میکنیم و در جهت کاهش پلاستیک نیز چندین سال است که به کمپین نه به پلاستیک ملحق شدیم. اولین مورد مصرف کیسه پلاستیک برای خرید تره بار است که میتوان از پلاستیک هایی که در خانه هست مجدد استفاده کرد. راه حل دیگر استفاده از کیسه ی توری و پارچه ای است. دومین مورد مصرف کیسه پلاستیکی برای خرید نان است که کیسه ی پارچه ای جایگزین بسیار خوبی برای نان های سنتی و استفاده از ظرف خودتان برای خرید نان های حجیم بدون بسته بندی می باشد. سومین مورد مصرف کیسه پلاستیکی خرید های دیگر مانند پوشاک و لوازم تحریر و … است که داشتن کیسه های سبک تاشو جایگزین خوبی است. چهارمین مورد مصرف کیسه پلاستیکی، کیسه فریزر است که به راحتی میتوان با جایگزینی آن با ظروف شیشه ای و پلاستیکی ای که در خانه داریم، فریزر را بدون زباله کرد. پنجمین مورد مصرف ،برای کیسه زباله است که ما پسماند صفری ها اصلا زباله ای نداریم که نیاز به کیسه زباله داشته باشیم. یکی از دلایل اصلی ای که باعث شد خشک کردن پسماند تر را به عنوان راه حلی برای حذف کیسه زباله پیشنهاد دهم این بود که اکثر مردم گرفتن کیسه پلاستیکی برای خرید را توجیهی برای استفاده از آن بعنوان کیسه زباله میکردند. وقتی زباله تر را خشک میکنید حتی نیازی به پلاستیک برای ریختن در سطل های شهرداری ندارید زیرا پسماند خشک شده ی شما میتواند شیرابه های درون سطل شهرداری را به خود جذب کند.

 

3- برای کاهش پسماند خشک، که این پسماند ها اکثرا یا از صنایع غذایی تولید میشوند یا از صنایع شوینده، باید خرید آگاهانه انجام داد. یعنی در حد امکان خرید بدون بسته بندی انجام داد و یا بسته بندی ای را انتخاب کرد که میزانش کم باشد و قابلیت بازیافت داشته باشد.

در حال حاضر خیلی از کشور های توسعه یافته با درصد بازیافت پسماند بالا (مثلا 80%)، کشور های پیشرو در زمینه ی پسماند صفر هستند. دلیل آن این است که متوجه شدند که حتی با وجود بازیافت، همچنان مشکل زباله و گرمایش زمین ناشی از گاز های متان حل نشده و بازیافت آن راه حلی نبود که به دنبالش بودند. در کنار سبک زندگی پسماند صفر، پیشنهادشان برای صنعت تولید محصولات بدون بسته بندی و یا همان فله ی برند سازی شده است. به طور مثال اخیرا وزیر محیط زیست ایتالیا بودجه ی 42 میلیون یورویی برای حذف بسته بندی صنایع غذایی و شوینده اختصاص داده است.
در فرایند تولیدِ برخی بسته بندی ها، نیاز به استخراج نفت چند میلیون ساله ای داریم که خود این فرایند، باعث آلودگی در خلیج فارس میشود. و این قوطی بسته بندی فقط مدت کوتاهی استفاده شده و دوباره تبدیل به پسماند میشود. اگر از نمای دورتری بنگریم میبینیم که چه کار عبثی انجام میشود. حتی با تصور اینکه زباله ها بدون شیرابه و خیلی تمیز جداسازی و بازیافت شوند، باز هم مسئله ی استفاده از منابع طبیعی، آب پنهان، انرژی و نیروی انسانی برای تولید و بازیافت این بسته بندی ها غیر قابل انکار است. پیشنهاد ما برای صنعت بسته بندی استفاده از بسته بندی های سبز و یا بسته بندی های بازیافتی است. مثلا بسته بندی ای که 60 % اش بازیافتی باشد و تمام آن مواد خام نو نباشد. به طور مثال استفاده از مقوای با بازیافت بالا برای بسته بندی های شوینده ها. یا بسته بندی های بیواکتیو برای میوه ها که میتواند میوه را مدت زمان بیشتری تازه نگه دارد و خود تجزیه پذیر است.

اگر بخواهیم برای کاهش حمل و نقل زباله ها را دیر به دیر تحویل دهیم در رابطه با پسماند های خشک چه پیشنهادی دارید؟

زباله هایی که درون پسماند خشک انداخته میشود حتما باید تنظیف و خشک شود و بعد کم حجم سازی شوند. ظرف ماست، پنیر، کنسرو ها میباسیت یا با آب خاکستری شسته شوند یا در سینک در کنار بقیه ی ظرف ها خیس بخورند و شسته شوند که آب اضافی مصرف نشود. اگر این پسماند ها شسته نشود تا به مراکز بازیافت برسد کپک میزنند و آن مرکز بازیافت مجبور است مواد شوینده استفاده کنند و پساب آلوده ایجاد میکنند. مزیت دیگر اجتناب از بوی بد فساد زباله ها هنگام نگهداری طولانی مدت است. با کم حجم سازی تا 4 برابر میتوانید کاهش حجم داشته باشیم. به طور مثال قوطی نوشابه یا شیر فشرده شوند، بسته های مقوایی مثل بیسکوییت باز شود و صاف شود. کاغذ به هیچ وجه نباید مچاله شود چون حجیم میشود و همچنین ریز ریز نشود چو ن الیاف اش را کوتاه کردیم و چسبندگی الیاف کم میشود. آلومینیوم هایی مثل در قوطی نوشابه و درب ظرف ماست بهتر است به شکل یک توپ دور هم جمع شود تا به چشم کارگر بازیافت بیاید.

محصولات بدون پسماند را از کجا میشود تهیه کرد؟

فروشگاه های پسماند صفر در دنیا یا بصورت بوتیکی و کوچک هستند که محصولات بومی، محلی و دستساز با تیراژ پایین دارند. یا به صورت فروشگاه های زنجیره ای بزرگ هستند که فقط پسماند صفر هستند و یا فروشگاه های زنجیره ای بزرگی که چند لاین محصولات پسماند صفری و بدون بسته بندی دارند. چرا ما نباید مثل بقیه کشور ها فروشگاه های پسماند صفر داشته باشیم؟
ما این ایده را مطرح کردیم و کم کم خانم های جوانی که تا به حال کسب و کار بدین شکل انجام نداده بودند شروع به تاسیس اینگونه فروشگاه ها کردند که اولین فروشگاه در قم بود. در حال حاضر فروشگاه “زمین پاک” در قم، فروشگاه “حیات من” در مشهد، فروشگاه “زمین من” در تهران، فروشگاه ” اکوتین” در شیراز، فروشگاه “هاپیر سلامت طوبی” در اصفهان و دو فروشگاه هم در اراک در حال فعالیت هستند. پیشنهاد ما به فروشگاه های زنجیره ای مثل شهروند که زیر نظر شهرداری هستند، قرار دادن یک لاین محصولات بدون پسماند البته با همکاری تولید کنندگان است. به منظور راه اندازی چنین فروشگاه هایی می بایست تولید کنندگان به سمت تولید محصولات بدون بسته بندی بروند. دیگر این جمله که حل مشکل پسماند در دستان شهروندان است جمله ای پیش پا افتاده است. تولید کننده نباید این آلودگی را از ابتدا ایجاد کند که شهروندان در دردسر نیافتند. برای شهروندانی که محصول بدون پسماند درخواست میکنند هیچ امکاناتی وجود ندارد. در زمینه ی شوینده ها، در ایران سه یا چهار برند سازگار با محیط زیست وجود دارد که تا به امروز فقط دو شرکت آسا پاک و مهرتاش به ما پیوستند و محصولات بدون بسته بندی در فروشگاه های پسماند صفر ارائه میکنند. ایتالیا شوینده ی بدون پسماندش را از داروخانه ها شروع کرد. الان دیگر از حالت فروش دستی به خودپرداز ها تبدیل شدند. جالب است که در بخش لبنیات نیز خودپرداز های شیر دارند که میتوان بطری خود را پر کرد. این خود پرداز ها با شیر های دامداری های کوچک و به اصطلاح سنتی پر میشوند پس خود نیز حمایت از دامداری محلی است.

چه پیشنهاداتی برای تولیدکنندگان در زمینه ی کاهش تولید پسماند دارید؟

در فروش بدون بسته بندی مشخصا کاهش قیمت خواهیم داشت. حدود 15 تا 30 درصد قیمت کالا مربوط به بسته بندی است. هر شرکتی که بتواند اولین قدم را در این زمینه بردارد شرکتی با اندیشه ی سبز تری هست و بخاطر رقابت در بازار این قدم را بر نداشته است. همچنین کاهش بسته بندی کد 2 را خواهیم داشت. در شوینده ها بسته بندی پلی اتیلن – کد 2 استفاده می شود که بخوبی بازیافت میشوند. در بخش بازیافت چندان تمایلی برای بازیافت پسماند های خانگی وجود ندارد و بیشتر تمایل بر بازیافت پسماند های صنایع که یک دست تر هستند و زودتر به سوددهی می رسند، وجود دارد.

پیشنهاد دیگر، تولید محصولات کنسانتره و همچنین جامد برای کاهش حجم بسته بندی است. در خیلی از کشور ها، صابون ها را بسته بندی نمیکنند. چرا خمیر دندان بدون بسته بندی مقوایی مانند خمیر دندان کودکان برای بزرگسالان نیز در ایران وجود ندارد؟ اصلا خمیردندان چه نیازی به بسته بندی مجدد دارد آن هم بسته بندی ای که درجا تبدیل به زباله میشود.

 

 

 

جای خالی مایع ظرفشویی جامد نیز در کشور ما احساس میشود. این محصول نیز بدون بسته بندی قابل فروش است و فقط کافیست مانند صابون با اب مخلوط و استفاده شود.

 

 

 

در صنایع غذایی بیشتر جای کاهش تولید پسماند وجود دارد. بعضی محصولات را میبینید که چند بسته بندی تو در تو دارند و یا بسته بندی در سایز بزرگتر برای بیشتر محصولات اصلا وجود ندارد. وجود بسته بندی های سایز بزرگتر جدا از کاهش مصرف پت و تعداد درب پت، کاهش لیبل را نیز بدنبال خواهد داشت. در محصولات لبنی در ایران جای خالی بسته بندی های بزرگ بسیار وجود دارد. در حال حاضر فقط یک برند ، بسته بندی شیر 2 لیتری دارد. مخصوصا بدلیل افزایش قیمت ها، مدتی است صنعت به سمت بسته بندی های کوچک تر رفته است.. در بازار پاستای فله ی بدون برند وجود دارد ولی ما نیاز به محصولات فله ی برند سازی شده و یا حداقل در بسته بندی های بزرگ در جهت کاهش پسماند داریم. حتی بازنگری در بسته بندی ها نیز در زمینه کمک کننده است؛ به طور مثال برند پاستا باریلا در انگلیس با حذف پنجره ی پلاستیکی روی بسته بندی اش توانست مقدار قابل توجهی در سال کاهش پلاستیک داشته باشد.

 

یک مطالبه ی بزرگ تر ما این است که محصولات برچسب اکولوژیک داشته باشند. در این برچسب اطلاعاتی مثل میزان مصرف آب، انرژی ، پلاستیک و CO2 است. گاها شاهد درج علامت ” امتداد مسئولیت تولید” بر روی بسته بندی های محصولات ایرانی هستیم در صورتی که این علامت مربوط به یک شرکت المانی است و بدین معنی است که شرکتی که این لیبل را داشته باشد جلوتر مالیات را به آن شرکت آلمانی پرداخت کرده است. پس درج این علامت روی محصلات ایرانی کاملا بی معنی است.

 

ما مشتاق همکاری با تولید کنندگانی که تمایل به کار با فروشگاه های کوچک پسماند صفر یا فروشگاه های سلامت ما دارند، هستیم. مخصوصا کمبود در بخش کرم و شامپو وجود دارد که بصورت پمپی و بدون پسماند در گالن های شرکت تولیدی باشد تا خریدار امکان پر کردن در ظرف خود را داشته باشد.