پایین بودن سرانه مصرف شیر؛ نتیجه‌ی ضعف فرهنگ‌سازی
به گفته‌ی کارشناسان، دلیل پایین بودن سرانه مصرف شیر در ایران بیش از آن‌که به دلیل پایین بودن توان خرید باشد، ناشی از فقدان زیرساخت‌های فرهنگی برای ترویج مصرف شیر است و در صورتی که برای افزایش مصرف سرانه راهکاری اندیشیده نشود و هزینه نگردد، دولت در آینده هزینه‌های چندبرابری را باید صرف درمان نماید.
دکتر علی صادقی، مشاور اصلاح نژادی گله‌های شیری و دانشیار دانشگاه صنعتی اصفهان در اصلاح نژاد دام با بیان اینکه در مورد سرانه‌ی مصرف شیر در ایران آمار دقیقی وجود ندارد، به مجله‌ی میکروسکوپ گفت: «براساس اطلاعات مرکز اصلاح دام کشور، سرانه‌ی تولید شیر در ایران 120 کیوگرم است، اما مسئولین صنایع تبدیلی آن را 80 کیلوگرم، برخی کارشناسان 60 و برخی دیگر زیر 50 کیلوگرم می‌دانند. اما اکثریت بر این باورند که سرانه‌ی مصرف شیر در ایران کمتر از 60 کیلوگرم است که نسبت به میانگین جهانی 120 کیلوگرم و میزان آن در اروپا معادل 305 کیلوگرم، بسیار پایین است.»
هزینه فرهنگ‌سازی بالاتر است یا هزینه دارو و درمان ناشی از کاهش مصرف لبنیات؟
وی سپس با اشاره به اهمیت فرهنگ‌سازی برای افزایش سرانه‌ی مصرف شیر گفت: «گذشته از مشکلاتی چون عدم توانایی هضم لاکتوز شیر که مصرف آن را برای برخی افراد مشکل‌ساز می‌کند، عمده دلیل پایین بودن سرانه در ایران، عدم وجود فرهنگ مصرف شیر است. به دلیل نبود زیرساخت‌های فرهنگی مناسب مردم نوشیدن شیر را ترجیح نمی‌دهند.»
او در ادامه با بیان اینکه بسیاری کارشناسان عقیده دارند توان اقتصادی پایین مردم نمی‌تواند به اندازه نبود زیرساخت‌های فرهنگی در پایین بودن مصرف شیر تأثیرگذار باشد، اضافه کرد: «اگر توان اقتصادی به این اندازه مهم بود مردم به جای شیر نوشابه نمی‌خریدند که گران‌تر است. پس مردم نه از مزایای شیر اطلاع دارند نه از مضرات نوشابه.»
وی سپس در خصوص نقش دولت در این فرهنگ‌سازی گفت: «دولت باید در بخش فرهنگ‌سازی مصرف شیر هزینه کند و مسلماً این هزینه کمتر از هزینه درمان و داروی ناشی از عدم استفاده از آن خواهد بود. شرکت‌های خصوصی در حال حاضر هزینه‌ی زیادی برای تبلیغات به‌ویژه در صداوسیما صرف می‌کنند اما به نظر کافی نمی‌آید و دولت باید بیش از این حمایت و سرمایه‌گذاری کند.»
ارزش‌گذاری بالاتر برای حجم شیر نسبت به کیفیت آن
مشاور اصلاح نژادی گله‌های شیری، در پاسخ به این سوال که آیا میزان و کیفیت تولید شیر در کشور جواب‌گوی نیاز داخلی هست یا خیر گفت: «بر اساس آمار معاونت امور دام، بیش از 12 هزار تن شیر صنعتی در روز تولید می‌شود اما شرکت‌های لبنی معتقدند این میزان شیر در بازار برای تأمین وجود ندارد و عملاَ کمتر از 9 هزار تن و حتی حدود 7500 تن است. اما این میزان هم مازاد داخل است که باعث شده از سال 2016، شرکت‌های لبنی برای حفظ خود، اقدام به صادرات شیر خشک نمایند. البته اگر طبق برنامه‌ی توسعه‌ی چهارم، میزان سرانه‌ی مصرف به حداقل 160 کیلوگرم شیر می‌رسید قطعاً این میزان تولید نمی‌توانست کافی باشد. از نظر کیفیت ما با میانگین جهانی فاصله داریم. در ایران میزان بازدهی تولید شیر در گاوهای صنعتی خوب است زیرا نژاد هلشتاین که بهترین نژاد شناخته شده از نظر میزان تولید شیر است، در ایران پرورش می‌یابد و از بهترین مواد ژنتیکی برای تکثیر در نسل‌های بعدی بهره برده می‌شود. اما از نظر کیفیت ترکیبات (چربی و پروتئین و درکل ماده‌ی خشک شیر)، هلشتاین پایین‌ترین در میان نژادهای دیگر است. شیر تولیدی ایران حدود 3 درصد پروتئین و 3.2 درصد چربی دارد درحالی‌که میانگین جهانی برای پروتئین 3.4 درصد و برای چربی 3.8 است. علت این امر، نامناسب بودن روش قیمت‌گذاری شیر است به‌طوری که حجم تولید از اهمیت بیشتری نسبت به کیفیت و مزه آن برخوردار است.»
صادرات شیر پیامد ناگزیر کاهش مصرف
وی سپس در خصوص صادرات شیر اضافه کرد: «در شرایط خاص رکود اقتصادی و بحرانی مانند شب عید یا مراسم‌های مذهبی که تقاضا به شدت افت می‌کند، حدود 20 درصد شیر تولید شده در کشور خشک می‌شود و اگر مصرف داخلی نداشته باشد، به ناچار باید صادر شود. این نه تنها نشان می‌دهد تا چه اندازه سرانه‌ی مصرف شیر در ایران پایین است بلکه با توجه به میزان بالای مصرف آب در دامپروری و اینکه حدود 88 درصد شیر، آب است، خشک کردن این میزان بالای شیر برای صادرات، برای کشوری بیابانی چون ایران که دچار خشکسالی است، فاجعه است.
اقتصاد و کیفیت دامپروری در گرو ژنتیک و تغذیه
دانشیار اصلاح نژاد دام در خصوص میزان بازدهی گله‌های ایران گفت: «عمده‌ی شیر صنعتی در کشور به وسیله‌ی حدود 500 هزار رأس گاو مولد هلشتاین با توانایی تولید 34-35 لیتر شیر روزانه، تأمین می‌شود و مابقی نیاز را که حجم کمتری است، 3 تا 4 میلیون رأس گاو آمیخته و یک میلیون رأس گاو بومی با توان تولید به ترتیب 15-16 و 3-4 کیلوگرم شیر پوشش می‌دهند. اما بازدهی بالا مربوط به گله‌های بزرگ صنعتی با بالای هزار رأس است که دانش فنی، متخصص دامپزشکی، کارشناس تغذیه و اصلاح دام دارند و براساس استاندارهای تأیید شده فعالیت می‌کنند.»
وی سپس در مورد عوامل تأثیرگذار روی بازدهی و کیفیت شیر تولیدی گفت: «در زنجیره‌ی تأمین شیر، بیشترین اثرگذاری روی کیفیت و بازدهی شیر مربوط به مزرعه است. هر چه دانش فنی در مزرعه بالاتر باشد، از تکنولوژی‌های جدیدتر و کارآمدتر در تولید و سنجش استفاده شود و به دامدار آموزش داده شود که چطور کیفیت دام و شیر تولیدی را بالا ببرد، نتیجه‌ی بهتری به دست می‌آید. اما در ایران تمرکز عموماً روی افزایش میزان تولید بوده است تا جایی که در برخی گاوداری‌ها برای افزایش بازدهی تولید شیر، نسبت کنستانتره به علوفه‌ی دام بسیار بیشتر از میانگین جهانی است. اما از آنجا که روی کیفیت شیر نه از لحاظ ژنتیک دام کار شده و نه از لحاظ تغذیه‌ی آن، به استانداردهای کیفی جهانی شیر نرسیده‌ایم.»
وی در ادامه با اشاره به ژنتیک، تغذیه و مدیریت دام به‌عنوان عوامل تأثیرگذار در بازدهی تولید و کیفیت شیر گفت: «در بحث اقتصاد دامپروری سهم ژنتیک در سودآوری در حدود 30 درصد است و بقیه‌ی عوامل شامل تغذیه، بهداشت، جایگاه و مباحث مدیریتی 70 درصد سهم دارند. در مورد کیفیت شیر، سهم ژنتیک بیشتر و در حدود 60 درصد، سهم تغذیه 30 درصد و سهم مدیریت دام 10 درصد است. در دنیا نژادهایی وجود دارند مثل جرسی یا نژاد دو منظوره‌ی سیمنتال که میزان شیردهی حدود 20 لیتر دارند اما کیفیت شیر تولیدی آن‌ها از نظر میزان چربی و پروتئین بالاتر است. اما در ایران تمرکز روی میزان تولید بالاتر بوده و بنابراین نژادی انتخاب شده که رکورددار تولید شیر در دنیا است.»
(درخصوص نقش ژنتیک، از زبان یک فعال دامپروری بیشتر بخوانید: راه‌حل بحران دامپروری در ایران)
صادقی در انتها با تأکید بر اینکه هزینه‌های درمان در آینده در صورت عدم اصلاح الگوی مصرفی به سمت سرانه‌ی بالاتر مصرف شیر، بسیار بیش از هزینه‌های فرهنگ‌سازی و تبلیغات خواهد بود، اضافه کرد: «قطعاً شرکت‌های خصوصی نمی‌توانند به‌تنهایی بار این فرهنگ‌سازی را به دوش بکشند و این دولت است که باید در این رابطه هزینه کند.»
برای ارتباط بیشتر صفحه میکروسکوپ را در اینستاگرام دنبال کنید:
