نقش صنایع شوینده در توسعه پايدار

الهه محققی – محصولات شوینده به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات در حفظ سلامت جامعه، همواره به عنوان عاملی مهم و تأثیرگذار روی محیط زیست مطرح و تولیدکنندگان این محصولات یکی از گروه‌هایی بوده‌اند که قدم‌های مؤثری در راستای توسعه پایدار برداشته‌اند.

 

600 سال تعادل در خطر

افزايش جمعيت به‌ويژه در کشورهای فقير و در‌حال‌توسعه ما را با جهانی روبرو ساخته است که در آن نياز به انرژی و مواد غذايی روز‌به‌روز افزايش می‌يابد  و برای تأمين آن هر روز بيش‌از‌پيش از منابع طبيعي غير‌قابل‌احيا استفاده و مواد شيميایی آلوده‌کننده وارد محيط زيست می‌کنيم و اگر به همين صورت پيش برويم با به‌هم‌زدن تعادل 600 ميليون سالی زمين، زندگی در آن را مشکل و مشکل‌تر می‎‌سازيم.

حرکت در جهت توسعه پايدار به‌معناي توليد و مصرف بهينه به‌گونه‌ای است که  تأثير منفی زيست‌محيطی حداقل و هزينه‌ها بهينه باشد و سلامت و ايمنی توليد‌کننده و مصرف‌کننده در نظر گرفته شود. توسعه پايدار يک ابتکار بازاريابي کوتاه‌مدت يا موضعی نيست بلکه نياز به آماده سازی بلندمدت در ابعاد اجتماعی و اخلاقی، محيط زيستی و مالي دارد.

محصولات شوینده به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات در حفظ سلامت جامعه، همواره به عنوان عاملی مهم و تأثیرگذار روی محیط زیست مطرح و تولیدکنندگان این محصولات یکی از گروه‌هایی بوده‌اند که قدم‌های مؤثری در راستای توسعه پایدار برداشته‌اند.

کشور ايران نيز با توجه به وسعت، جمعيت و ميزان محدود منابع آب نياز مبرمی به توجه بيش‌از‌پيش به مسائل زيست محيطی دارد. بنابراين چه خوب است که هر‌چه‌بيشتر در اين مقوله بينديشیم و از تجربيات سودمند ديگر کشورها بهره برده، در راه حفظ اين آب و خاک بکوشيم.

 

زنجیره محصول شوینده و تأثیر آن روی محیط زیست

يکی از معيارهای حفظ محيط زيست، ميزان نشر کربن يا معادل آن دی‌اکسيدکربن است. بنابراين می‌توان کاهش ميزان نشر دی‌اکسيدکربن در طی توليد و مصرف را نشانه‌ای از کاهش تأثيرات منفي زيست محيطی دانست. بنابراين يکي از اهداف توسعه پايدار کاهش ميزان انتشار کربن در زنجیره محصول است.

در اين زنجیره، مواد اوليه توليد و بسته‌بندی و زنجيره تدارکات، توليد، پخش محصول، عمليات فروش (خرده فروش‌ها، توزيع کننده‌ها و فروشگاه‌ها)، مصرف (از خريد تا مصرف محصول)، زباله، باقيمانده و بازيافت محصول و مواد بسته‌بندی هر کدام سهمی دارند و هدف، کاهش دی‌اکسيدکربن در هر کدام از اين بخش‌ها است.

در توليد يک محصول شوينده پارامترهای متعددی مد نظر قرار می‌گيرد که در راستای توسعه پايدار، اين پارامترها شامل ميزان مصرف آب و انرژی، تأثير توليد و مصرف محصول روی اقليم، آب و پساب، مواد تشکیل‌دهنده و زائدات ناشی از توليد و مصرف محصول، سلامتی و ايمني در محيط توليد و مصرف، بازار و اجتماع و پيشرفت اجتماعی است.

 

به‌عنوان مثال در زنجيره تولید و مصرف مواد شوینده، سهم مصرف‌کننده و مواد اوليه در تولید گازهای گلخانه‌ای بالاترين است. در مورد مصرف آب اما، سهم مصرف‌کننده و در مورد توليد زباله سهم بسته‌بندی بالاترين است.

براي حداقل کردن آثار مخرب زيست‌محيطی در اين زنجيره اجرایی‌نمودن موارد زير ضروری است:

 

• استفاده از تکنولوژيی‌هايی که بهينه کارآيی را از مواد مورد مصرف داشته باشند
• استفاده از انرژی و مواد تجديد‌پذير و سالم براي محيط زيست
• صرفه‌جويی در مصرف منابع
• کاهش زباله
• هدايت مصرف‌کنندگان به سمت عادت‌های سبزتر

 

محصولات متراکم

تولید محصولات متراکم و غلیظ باعث صرفه‌جويی در مواد بسته‌بندی و کاهش ميزان مصرف آب می‌شود. همچنین تکنولوژی تولید محصولات متراکم نیازمند میزان آب و انرژی کم‌تری در فرایند تولید نسبت به محصولات معمولی است. به محاسبات زير توجه کنيد:

از نظر انرژی تبخير 1 کيلوگرم آب BTU 2,116 انرژی نياز دارد و 1 کيلوگرم سوخت برابر با BTU 35,667 است. با درنظر گرفتن بازده سيستم اسپری‌درایر برابر با 60% ، تبخير 1 کيلو آب در اسپری‌دراير برای توليد پودر شوينده 1/0 ليتر سوخت نياز دارد. بنابراین در کاهش مصرف آب و سوخت استفاده از تکنولوژی بهینه اهمیت بسیاری دارد.

از نظر هزینه حمل‌و‌نقل، کاميون 20 تنی 25-20 ليتر سوخت به ازای هر 100 کيلو مصرف می‌کند و 5/22 ليتر سوخت براي حمل 1 کيلو به مسافت MKm 2 مورد نياز است، بنابراين 1/0 ليتر سوخت می‌تواند 1 کيلو ماده را حدود 9 کيلومتر جابجا کند. ببا این حساب تولید محصولات متراکم در کاهش هزینه حمل‌ونقل نیز تأثیر قابل توجهی دارد.

محصولات متراکم مصرف‌کنندگان را قادر می‌سازند لباس‌هایشان را با مصرف میزان کم‌تری از مواد شوینده اما با همان کارآیی بشویند. این راه‌حل هیچ افزایش هزینه‌ای برای تولید و مصرف‌کننده در بر ندارد بلکه از نظر زیست‌محیطی به‌طور قابل‌توجهی تأثیرات منفی کم‌تری روی گرم‌شدن کره زمین، تولید اسید، مصرف انرژی، آب و غیره دارد. سمی‌بودن شوینده در فاضلاب نیز که معیار مهمی است با استفاده از محصولات متراکم کاهش می‌یابد.

شيمی محصول در طراحي ماشين‌های لباس‌شويی پيشرفته نيز مؤثر است. مثلاً با توجه به قابلیت‌های محصولات متراکم می‌توان ماشين‌هايی طراحی کرد که ميزان آب کمتری مصرف می‌کنند و توزيع دقيق‌تر و زمان‌بندی‌ بهتر دارند. با کاتاليست‌های شوينده می‌توان شستشو را در آب سرد و با اسپر‌های تغليظ شده به روش اسپری‌واش انجام داد و با کاهش ميزان صابون، ماشین‌هایی با گنجايش بيشتر و ميزان آب مصرفی کمتر طراحی کرد.

 

استفاده از انرژی و مواد تجديد‌پذير و سالم برای محيط زيست

بر خلاف گذشته که شيمی، زمان، مکانيک و دما همه به يک اندازه مهم بودند امروزه با وجود چرخه‌های کوتاه‌تر شستشو، دماهاي پايين‌تر، حرکات مکانيکی کم‌تر و دوز مصرف پايين‌تر شوینده‌ها، شيمی شوينده مهم‌ترين عامل است. به‌عنوان مثال می‌توان با استفاده از مواد اولیه جديد و بهتر با اثرات سينرژی مانند استفاده از پليمرها علاوه بر سورفکتانت و جايگزين‌کردن بخشی از پليمر، سورفکتانت و بیلدر با مواد ديگری چون آنزيم‌ها به محصولي با کارايی بهتر دست يافت و بدین‌وسیله این آزادی را به مصرف کننده داد که شستشو را در دماهای پایین‌تر با همان کارآیی و حتی بالاتر انجام دهد.

 

بیشتر بخوانید: پروبیوتیک ها به خدمت نظافت می‌آیند

 

صرفه‌جويی در مصرف آب

کمبود آب در بسياری از کشورهای در حال توسعه مسأله‌ای جدی است و روز‌به‌روز ميزان تقاضای آب برای شستشوی لباس‌ها افزايش می‌يابد.

چرخه شستشو مراحل مختلفی دارد چون پیش‌شستشو، شستشوی اصلی و آبکشی. میزان مصرف آب در هر مرحله و در شستشوی دستی و ماشینی متفاوت است. بیشترین میزان مصرف آب، در مرحله اصلی شستشوی دستی و کمترین میزان آن در مرحله آبکشی ماشینی رخ می‌دهد. بنابراین اگر بتوان محصولاتی طراحی کرد که میزان مصرف آب را در هر یک از این چرخه‌ها کاهش دهد، تاثیر قابل‌توجهی در مصرف آب دارد.

به‌عنوان مثال شوینده‌های سطوحی که نیاز به شستشو با آب پس از استفاده از شوینده ندارند می‌توانند میزان مصرف آب را 80-40 ليتر در هر بار استفاده کاهش دهند.

تولید ماشین‌های لباسشویی با راندمان و بهره‌وری بالا نیز  (High Efficiency (HE) Washers) که 20 تا 66% آب کمتری نسبت به ماشین‌های لباسشویی معمولی مصرف می‌کنند، راهکار موثری است. حرکت مکانیکی در این ماشین‌ها به جای تکانشی، به صورت چرخشی است که باعث می‌شود بافت پارچه بهتر حفظ شود، میزان کف کمتری تولید گردد و میزان برگشت لکه روی لباس کاهش یابد. تعداد چرخه آبکشی در این ماشین‌ها 2 تا 4 چرخه است، برخلاف ماشین‌های معمولی که تنها یک چرخه دارند. این ماشین‌ها در هر بار شستشو، می‌توانند میزان لباس بیشتری بشویند. بنابراین این ماشین‌ها سه مزیت مهم نسبت به ماشین‌های معمولی دارند؛ مصرف آب کمتر، حفظ بهتر بافت پارچه و ظرفیت بالاتر. اما شوینده‌های خاصی نیز در این ماشین‌ها بایستی استفاده شود تا شستشوی مطلوب به دست آید. این شوینده‌ها کف کمتری تولید می‌کنند و با میزان کمتر آب کارآیی بسیار خوبی دارند.

 

بیشتر بخوانید: نگاهی تازه به نقش نرم کننده های البسه، تبدیل چالش به فرصت

صرفه‌جويی در مصرف انرژی- شستشو در آب سرد

بيشتر مردم باور دارند که لباس‌های نخی و سفيد در دمای پايين به‌خوبی شسته نمی‌شوند، آب داغ تميزتر می‌کند و به‌خصوص لکه‌هايی مثل چربی بدن و ميکروب‌ها را بهتر از بين می‌برد. بنابراين بهداشت و لکه‌های سخت و زیاد، اغلب موانع اصلی در مقابل مصرف‌کنندگان  برای استفاده از دمای پايين در چرخه شستشو هستند. اما با آب سرد پارچه بهتر حفظ می‌شود، رنگ نمی‌دهد، کم‌رنگ نمی‌شود، آب نمی‌رود و لکه‌ها نيز ثابت نمی‌شوند، در مصرف انرژي صرفه جويی می‌گردد و هزينه ها پايين می‌آيد چراکه 80% الکتریسیته مصرف‌شده در شستشو مربوط به حرارت‌دادن آب است. درواقع آب سرد به معنای صرفه‌جويی در لباس، آب و انرژی است.

اما برخی مواد تشکیل‌دهنده شوینده در دماهای پایین کارآیی مناسبی ندارند که منجر به کاهش کارآیی شوینده می‌گردند. بنابراین لازم است علاوه بر تغییر باور مردم درباره مؤثرتر بودن دمای بالا در شستشو، محصولی توليد نمود که در دمای پايين نيز کارايی خوبی داشته باشد. با استفاده از مواد جدیدی که در دماهای پایین فعالیت مناسبی دارند بخصوص آنزیم‌ها می‌توان به این مهم دست یافت. امروزه شرکت‌های بسیاری در دنیا محصولاتی تولید نموده‌اند که در دماهای پایین کارآیی بسیار خوبی دارند.

همچنین لازم است توليد ماشين‌های لباسشویی که در دمای پايين کار می‌کنند افزايش یابد و این آن چیزی است که امروزه در حال رخ دادن است. زيرا آگاهی مردم افزايش يافته است. تقريباً تمام مصرف‌کنندگان از آب سرد حداقل برای بعضی از لباس‌هايشان استفاده می‌کنند.

 

کاهش زمان شستشو

در زنجیره محصولات شوینده، بيشترين ميزان انرژی يعنی تقريبا 65% در هنگام مصرف شوينده صرف می‌شود. همچنين ميزان آبی که در زمان شستشو استفاده می‌شود، بسيار قابل توجه است. بنابراين کاهش زمان چرخه شستشو به معناي کاهش ميزان انرژی و مصرف آب اشت که نیاز به تغيير فرمولاسيون دارد چراکه فرمولی باید طراحی شود که بتواند در زمان کوتاه‌تر همان تأثیر و کارآیی را داشته باشد.

اما طراحی ماشین‌ای لباسشویی نیز باید به‌گونه‌ای باشد که بتواند خواسته‌های مصرف‌کننده را چون شستشو در دمای پایین، مصرف آب کمتر و چرخه شستشوی کوتاه‌تر تأمين کند.

امروزه کنترلرها در ماشين‌های شوینده از الکترومکانيکی (تايمرها) به تکنولوژي کنترل الکترونيک ماشين و موتور تغيير پيدا کرده و مزايای آن امکان شستشو با آب سرد، امکان شستشوی سازگار و تطبيقی و خيساندن فعال با استفاده از موادی موثر چون آنزيم‌ها براي تميزکنندگی بهتر در زمان کمتر است.

 

مراجع:

 

• Sustainability Summmit, Copenhagen/Denmark, 1-2 December, 2011 and 1-2 December, 2009
• “High Efficiency Washers and Detergent” American Cleaning Institute
• “Comparative Life Cycle Assessment (LCA) of Ariel “Actif à froid” (2006).a laundry detergent that allows to wash at colder wash temperatures. with previous Ariel laundry detergents (1998. 2001)” Dewaele J. Pant R. Schowanek D. Salducci N, 2006, available at Available at
• http://www.scienceinthebox.com/en_UK/pdf/Ariel%20Actif%20a%20Froid%20LCA%20report%20Nov%202006.pdf

 

میکروسکوپ را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید