ریسکهای سلامتی مرتبط با استفاده از آنزیمها در محصولات شوینده: ترس یا واقعیت
آنزیمها سالیان طولانی در محصولات شوینده مورد استفاده قرار می گیرند و مزایای بسیاری دارند. آنزیمها موادی زیست‌تخریب‌پذیر هستند و پسماند بسیار کمی تولید می‌کنند و با استفاده از آن‌ها می‌توان در مصرف انرژی، آب و مواد شیمیایی مخرب صرفه‌جویی کرد، اما نگرانی‌هایی در مورد ریسکهای سلامتی آنزیمها وجود دارد. بنابراین بررسی این ریسکها برای رسیدن به پاسخ این سوال ضروری است: آیا آنزیمها برای استفاده در محصولات شوینده کاملا بی خطر هستند؟
کارگران و مصرف‌کنندگان چه زمانی در معرض آنزیم قرار می‌گیرند؟
مطمئناً ریسکهای مرتبط با آلرژی و تحریک پوستی در مورد آنزیم اگر وجود داشته باشد، تنها زمانی محتمل است که فرد در معرض آنزیم قرار بگیرد. کارگران در کارخانه‌های تولید آنزیم یا محصولات شوینده آنزیم دار، در زمان حمل‌ونقل و توزیع آنزیمها ممکن است در معرض آنزیمها قرار بگیرند.
و مصرف‌کنندگان در حین ریختن محصولات شوینده آنزیم دار در ماشین لباسشویی یا ظرف‌شویی، یا درون سینک برای شستشوی با دست، یا زمانی که از محصولاتی چون لکه‌برهای آنزیم دار به‌طور مستقیم روی لباس استفاده می‌کنند، یا زمانی که درب ماشین ظرف‌شویی را در حین شستشو باز می‌کنند، در معرض آنزیم قرار می گیرند؛ اما در معرض چه مقدار آنزیم؟
آیا حد مجازی برای استفاده از آنزیم وجود دارد؟
قبل از آنکه به این پرسش پاسخ دهیم باید درباره واحد اندازه‌گیری اصلی آنزیم بدانیم.
AEP یا پروتئین فعال آنزیم تنها واحد مرسومی است که می‌تواند برای تمام محصولات آنزیمی مختلف و فعالیت‌های آنزیمی متفاوت و در مقالات و نوشته‌های علمی استفاده شود و ما را قادر سازد تا مقایسه‌های معنی‌داری انجام دهیم. البته این واحد همان دوز آنزیم در محصولات شوینده نیست.
چراکه آنزیم‌های صنعتی که امروزه در محصولات شوینده استفاده می‌شوند، مقادیر مختلفی از پروتئین فعال آنزیمی دارند. در واقع آن‌ها شامل مقداری پروتئین فعال و دیگر موادی مانند پرکن‌ها و پایدار کننده‌ها هستند.
بر اساس مطالعات و آزمایش‌های انجام گرفته، حد مجاز AEP در مورد انسان 0.07% در صورت قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض آنزیم و 0.2% در کوتاه‌مدت است. به این معنا که اگر انسان در معرض این میزان آنزیم و یا بالاتر از آن قرار بگیرد احتمال بروز خطرهایی که ذکر شد یعنی آلرژی تنفسی و تحریک پوستی وجود دارد؛ اما آیا محصولات شوینده حاوی این مقدار آنزیم هستند که در معرض آن‌ها قرار گرفتن خطری برای فرد ایجاد کند؟ با بررسی ریسکهای سلامتی آنزیم برای انسان یعنی آلرژی تنفسی و تحریک پوستی می‌توان به این سؤال پاسخ داد.
ریسکهای سلامتی مرتبط با آنزیمها
آلرژی تنفسی
در اواخر دهه 60 میلادی، مشخص شد که آنزیم‌های پودری ممکن است آلرژی تنفسی برای کارگرانی که در معرض آنزیم‌های پودری هستند یعنی کارگران دخیل در تولید آنزیم یا مواد شوینده حاوی آنزیم، ایجاد نماید.
بنابراین در دهه 1970 آنزیم‌های گرانول پوشش‌دار شده که گردوغبار کمی تولید می‌کردند و آنزیم‌های مایع غیر فرار تولید شدند تا این مشکل برطرف گردد؛ اما حتی در دهه 1960 هم که آنزیمها بدون پوشش بودند، ریسک آلرژی در مصرف‌کنندگان بی‌نهایت پایین بود و تنها ریسک متوجه کارگران بود.
پس از معرفی آنزیم‌های پوشش‌دار و غیر فرار، هیچ مورد آلرژی در میان مصرف‌کنندگان محصول نهایی مشاهده نشد. تنها چند مورد انگشت‌شمار در میان کارگرانی دیده شد که در تولید با آنزیمها سروکار داشتند و موارد مربوط به ایمنی را رعایت نکرده بودند. این موارد در نحوه کار با آنزیمها در کارخانه شرح داده شده است که در صورت رعایت کردن آن‌ها، هیچ مشکلی برای کارگران پیش نخواهد آمد.
بنابراین عملاً با طراحی درست محصول آنزیمی و رعایت چند مورد محدود در حال کار با آنزیم در کارخانه‌ها می‌توان به‌خوبی از آلرژی تنفسی جلوگیری کرد. در مورد مصرف‌کنندگان نیز آلرژی تنفسی مطرح نیست و دلیل آن نه‌تنها پوشش‌دار و غیر فرار بودن آنزیمها بلکه میزان کم آنزیمی است که مصرف‌کنندگان در معرض آن هستند.
پس محصولات آنزیمی اگر خصوصیات مورد قبول را داشته باشند یعنی گرانول و پوشش‌دار و در صورت مایع بودن غیر فرار و ویسکوز باشند، با توجه به مطالعات و آزمایش‌های انجام شده و حد بالای مجاز مشخص شده، هیچ‌گونه پتانسیل ایجاد آلرژی تنفسی ندارند.
تحریک/حساسیت پوستی
مصرف‌کنندگان ممکن است در حین شستشوی دستی لباس، هنگام استفاده از شوینده‌های مایع برای پیش شستشو، حین شستشوی دستی ظروف و هنگام پوشیدن لباس‌هایی که در طی شستشو آنزیمها بر روی آن باقی‌مانده‌اند، در معرض تماس پوستی قرار گیرند.
حساسیت پوستی به سه صورت رخ می‌دهد:
1- مواردی که سیستم ایمنی را درگیر و آلرژی ایجاد می‌کند: مثل آلرژی پوستی نوع 4 با مثلاً نیکل، یا اگزمای شدید نوع 1 مرتبط با آسم و تب یونجه. واکنش آلرژی به این صورت است که در سیستم ایمنی به‌صورت حافظه باقی می‌ماند و می‌تواند با تأخیر و در جایی غیر از نقطه تماس ایجاد شود.
2- مواردی که سیستم ایمنی را درگیر نمی‌کند بلکه آزردگی/تحریک پوستی ایجاد می‌کند: مانند اثر سمی اسید و بازهای ضعیف روی بافت‌های زنده. آزردگی پوستی تنها در نقطه تماس ایجاد می‌شود، بلافاصله اتفاق می‌افتد و برگشت پذیر است. علائم آن قرمزی، تورم، تشکیل برآمدگی و تاول، خارش، جوش دردناک و پوست ترک خورده و زبر است.
3- مواردی که ایجاد عفونت می‌کند و حاصل از باکتری، قارچ و ویروس است.
بررسی‌ها و مشاهدات صورت گرفته، نشان می‌دهد که آنزیمها فقط پتانسیل ایجاد آزردگی یا تحریک پوستی را دارند. چراکه علائم پس از قطع تماس از بین می‌رود. اما حتی برای ایجاد چنین آزردگی الزاماتی وجود دارد؛ اینکه آنزیم از چه نوع و با چه غلظتی باشد، شرایط در معرض قرار گرفتن از نظر مدت‌زمان، تناوب و دما چگونه باشد و پوست خود فرد چقدر آمادگی و حساسیت پوستی مانند آماس‌های پوستی پیشین و پوست حساس داشته باشد.
تماس پوستی با باقیمانده آنزیم روی پارچه‌های شسته شده نیز تحریک پوستی ایجاد نمی‌کند چراکه مقادیر به‌عنوان مثال پروتئاز باقیمانده بر روی پارچه بسیار اندک است. حتی با فرض اینکه تمام مواد، فعال باقی می‌مانند و با کارایی 100% به پوست منتقل می‌شوند، غلظت‌هایی که در تماس با پوست قرار می‌گیرد چندین برابر کمتر از حد مجاز است. حتی در مورد آن‌هایی هم که حساسیت و ناراحتی‌های پوستی دارند جای نگرانی نیست و می‌بینیم که در سراسر دنیا استفاده از محصولات آنزیم دار برای مصرف‌کنندگان با حساسیت پوستی و کودکان توصیه می‌شود زیرا با استفاده از آنزیم می‌توان از میزان مواد شیمیایی مضر کاست.
بنابراین در مورد ایمنی آنزیم می‌توانیم نتیجه بگیریم:
آنزیمها پتانسیل ایجاد آلرژی تنفسی را دارند اما نه برای مصرف‌کنندگان نهایی بلکه برای کارگران آن‌هم در صورتی که در معرض گردوغبار و بخارات زیاد آنزیم قرار بگیرند.
اما در صورتی که آنزیم‌های جامد گرانول و پوشش‌دار و محصول آنزیمی مایع غیر فرار باشد و موارد ضروری کار کردن با آنزیمها رعایت شود، امکان ایجاد آلرژی تنفسی در کارگران نیز همچون مصرف‌کنندگان به صفر می‌رسد.
و تنها آنزیمی که پتانسیل ایجاد آزردگی پوستی دارد، پروتئاز است و دیگر آنزیمها به‌هیچ‌وجه چنین پتانسیلی ندارند، اما حتی در مورد پروتئاز هم تنها در غلظت‌های بالا این امکان وجود دارد و میزان آنزیم پروتئاز مورد استفاده در شوینده‌ها در سراسر دنیا بسیار پایینتر از حد مجاز تعیین شده است.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که آنزیمها در دسته مواد خطرناک برای سلامتی قرار نمی‌گیرند، برای مصرف‌کننده آلرژی تنفسی و تحریک پوستی به وجود نمی‌آورند و در هنگام مصرف هیچ اثر مضری ایجاد نمی‌کنند بلکه نه‌تنها باعث کارایی بهتر محصولات می‌شوند، بلکه استفاده از آن‌ها به نفع محیط‌زیست نیز است.
اما نکته آخر:
استفاده از آنزیم‌های صنعتی با کیفیت بالا که طبق استانداردهای جهانی تولیدشده‌اند مانند هر ماده شیمیایی دیگر، برای اطمینان از سلامتی مصرف‌کنندگان و تمام کسانی که در معرض آنزیمها هستند، حیاتی است.
بیشتر بخوانید
