بحران جهانی غذا و تأثیر آن بر صنایع غذایی
محمد مهدی سماواتی، گروه مدیریت سرمایه فاینُوِست : از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین، اولین ریسکی که به‌صورت جدی جهان را تهدید کرده، بحران امنیت غذا بوده است. دو طرف درگیر این جنگ از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان مواد غذایی و به‌طور خاص گندم هستند و بحران گندم باعث شده تا امنیت غذایی و تأمین مواد اولیه در ابهامی بزرگ قرار گیرد.
روسیه و اوکراین در سال‌های اخیر حدود یک‌چهارم صادرات جهانی گندم را به خود اختصاص داده‌اند. صادرات از اوکراین به دلیل بسته‌شدن تمام بنادر اوکراین در دریای سیاه که حدود ۹۰ درصد از صادرات گندم اوکراین را تشکیل می‌دهد، متوقف شده است. در این مقاله می‌خواهیم ضمن بررسی وضعیت گندم و امنیت غذایی در جهان، چشم انداز این ماده مهم غذایی را بررسی و راهکارهای اقتصادی مناسب جهت مواجهه با ریسک نوسان قیمت مواد اولیه را بررسی کنیم.
بررسی قیمت جهانی گندم
قیمت گندم در یک ماه گذشته با 14 درصد کاهش از قیمت هر تن 1271 دلار به محدوده 1075 دلار در هر تن رسیده است. در بازه زمانی یک‌سال گذشته نیز قیمت جهانی گندم با رشد بیش از 70 درصدی مواجه بوده است. پیش‌بینی می‌شود که رشد قیمت جهانی گندم و حفظ سطوح فعلی قیمت مواد غذایی اساسی تا پایان 2024 پابرجا باشد و این زنگ خطر بسیاری از صنایع را برای مواجهه با بحران قیمت جهانی گندم به صدا در آورده است.
پیش‌بینی ها حاکی از آن است که صادرات گندم تا پایان تابستان 2023 در اوکراین با چالش همراه باشد و این در کنار بحران کم‌آبی و تورم جهانی باعث شده تا پیش‌بینی از قیمت جهانی گندم برای پایان سال 2022 به عدد 1475 دلار در هر تن برسد.
راهکار صادرات زمینی بجای دریایی اکنون تنها گزینه روی میز کشورها برای عبور از بحران است. در‌حالی‌که تخمین دقیقی از چنین صادراتی در دسترس نیست، شاید نیمی از گندم صادراتی اوکراین (که ۲۰ میلیون تن یا ۱۰ درصد صادرات جهانی تخمین زده می‌شود) درنهایت بتواند از مسیرهای زمینی صادر شود، هرچند با هزینه بیشتر از حمل‌ونقل. صادرات گندم از روسیه تاکنون تحت تأثیر قرار نگرفته است.
جدول شماره1- رشد قیمت جهانی گندم
| بازه زمانی | میزان رشد قیمت |
| شش ماه | 37.68% |
| یک سال | 71.53% |
| سه سال | 129.81% |
افزایش اخیر قیمت در عرصه سیاست، ممنوعیت صادرات و سایر محدودیت‌های تجاری تاکنون در مقایسه با افزایش قبلی کمتر رایج بوده است. با‌این‌حال، اگر کاهش عرضه غلات از اوکراین (و احتمالاً از روسیه) بسیار بیشتر شود، می‌تواند منجر به افزایش استفاده از سیاست‌های محدودکننده شود. همچنین اقدامات محدودکننده هند در صادرات غلات باعث شده تا نگرانی از ادامه این بحران همچنان وجود داشته باشد.
عرضه جهانی گندم برای سال ۲۰۲۲ بر اساس استانداردهای تاریخی کافی است. مشکل این است که موجودی‌های گندم به‌شدت در چین و هند متمرکز شده‌اند، که صادرکنندگان مهمی نبوده‌اند. در واکنش به افزایش قیمت گندم، هند اعلام کرد که گندم را از ذخایر خود آزاد می‌کند. از نظر تولید، در‌حالی‌که کاشت در اوکراین کاهش خواهد یافت، گزارش‌های اولیه نشان می‌دهد که سایر تولیدکنندگان گندم ازجمله آرژانتین، استرالیا، برزیل و ایالات‌متحده، سطح اختصاص داده شده به گندم را افزایش خواهند داد.
قیمت گندم در ایران
سالیان سال دولت‌ها با اعمال سیاست‌های حمایتی و اعطای یارانه‌های قابل توجه به گندم و سایر کالاهای اساسی، عملاً رفتار داخلی این اقلام کالا را از بازار جهانی جدا کرده بودند و این موضوع سبب شد تا بسیاری از صنایع مبتنی بر مواد آردی مثل صنعت ماکارانی و صنعت شیرینی و بیسکوییت، مزیت رقابتی صادراتی مبتنی بر یارانه داشته باشند. در سال جاری اما این رویه پس از چهار دهه تغییر کرد و دولت با افزایش ناگهانی در نرخ کالاهای اساسی عملاً یارانه این بخش را حذف نمود.
شرکت‌ها و کسب و‌کارهایی که بیشترین تأثیر را از افزایش قیمت آرد و سایر کالاهای اساسی خواهند دید عبارتند از:
- صنایع نان، خبازی و نان صنعتی
- صنعت ماکارانی، رشته و صنایع وابسته
- صنعت کیک، شیرینی، بیسکوییت
- صنف قنادی و شیرینی
بدون شک راهکارهای دولت برای مهار تورم باعث می‌شود که هیچکدام از صنایع فوق نتوانند قیمت فروش محصولات خود را متناسب با رشد بهای تمام‌شده افزایش دهند و این باعث کاهش حاشیه سود این صنایع شده و از سوی مقابل با کاهش شدید قدرت خرید مصرف‌کننده، حجم فروش محصولات نیز کاهش چشم‌گیری خواهد داشت. در چنین شرایطی باید دید راهکارهای مناسب جهت مواجهه با این شرایط و عبور از این بحران چیست.
اثرات مالی افزایش نرخ مواد اولیه
افزایش قیمت مواد اولیه از سه جهت فشار مالی خود را بر بنگاه‌های اقتصادی وارد می‌کند:
- افزایش سرمایه‌در‌گردش مورد نیاز
اصلی‌ترین چالش تورم برای شرکت‌های تولیدی، تأمین سرمایه‌در‌گردش است. در شرایطی که تورم، ارزش پول را کاهش می‌دهد، شرکت‌ها برای حفظ سطح موجودی خود ناچار به تزریق نقدینگی جدید هستند. از سوی دیگر با توجه به نرخ بهره بالا، هزینه وام‌گیری به‌شدت رشد می‌کند و این خود باعث کاهش توانایی وام‌گیری شرکت‌ها می‌شود. همچنین شرکت‌ها برای مقابله با تورم، نیازمند افزایش سطح موجودی‌ها خواهند بود که این خود نیاز نقدینگی را بالا می‌برد.
- سیاست‌های فروش اعتباری سخت‌گیرانه
در چنین شرایطی، سیاست فروش اعتباری تأمین‌کنندگان سخت‌گیرانه شده و دوره‌های تسویه کوتاه‌تر می شود. این نیز خود فشار بیشتری به بنگاه‌های تولیدی جهت تأمین مواد اولیه وارد می‌کند.
- کاهش تقاضا و فروش
در سمت مقابل و در کوتاه‌مدت، تقاضا با ضعف شدید روبرو شده و قدرت و توان خرید مصرف‌کننده به‌شدت کاهش می یابد. از‌این‌رو همزمان با افزایش نیازهای نقدینگی، ورودی جریان نقدینگی نیز دچار اخلل می‌شود.
راهکارهایی برای مواجهه با قیمت
یکی از معایب آرد به‌عنوان ماده اولیه صنایع مرتبط، عدم امکان دپوی بلند‌مدت است. همچنین تا‌به‌امروز محدودیت در خریدهای سلف و بلند‌مدت وجود داشته که ابزارهای مالی برای مدیریت ریسک تأمین این ماده حیاتی را دچار مسأله کرده است. با‌این‌وجود، راهکارهایی که به کسب‌و‌کارها برای غلبه بر چالش گرانی آرد می‌توان ارائه داد به شرح زیر است:
- استراتژی تنوع‌دهی به محصولات
شرکت‌ها می‌توانند با افزایش تنوع محصولات قدرت عبور از بحران را افزایش دهند. تولید محصولات با وزن کمتر و همچنین تولید محصولات اقتصادی و لوکس به‌جای محصولات عمومی از روش‌های مناسب مدیریت شرایط است. طبقه درآمدی متوسط در حال حذف‌شدن است و تمرکز بر کالاهای مورد تقاضای دهک‌های بالا و پایین باید جایگزین استراتژی تولید محصول برای دهک‌های درآمدی متوسط باشد.
- ورود به صنعت کشاورزی برای بنگاه‌های بزرگ
تبدیل‌شدن به کشت‌و‌صنعت برای شرکت‌های بزرگ این صنعت، راهکار مهمی است. این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها نیاز به بررسی دقیق و توجه به تنش آبی دارد، اما در سطح جهانی این موضوع به‌عنوان یکی از راهکارهای مواجهه با این ریسک مطرح است.
- افزایش ظرفیت دریافت تسهیلات
همیشه توصیه به شرکت‌ها این بوده که ظرفیت دریافت وام را در کسب‌و‌کارتان بالا نگه دارید. مراوات مالی و گردش حساب‌ها با قصد ایجاد ظرفیت اعتباری باشد. برای اجرای این کار باید از مشاورین متخصص در این حوزه استفاده نمایید.
- توجه ویژه به صادرات پایدار
با‌وجود‌این‌که مزیت‌های رقابتی ما در بخش صنعت غذا کم شده است و متأسفانه با‌توجه به وضعیت کشور ترکیه و کاهش ارزش پول ملی این کشور، رقابت صادراتی در صنعت غذا بین دوکشور به بالاترین سطح خود رسیده است، ما همچنان بازارهای صادراتی جذابی برای محصولات غذایی آردی خود خواهیم داشت. چون با توجه به قیمت جهانی، همچنان یارانه در گندم وجود خواهد داشت.
جمع بندی
در تحلیل وضعیت فعلی صنعت غذا، مهم‌ترین چالش، بحران امنیت غذایی است. در تحلیل وضعیت ریسک بازار مواد غذایی بایستی به ریسک تورم انتظاری پیش رو، ریسک کمبود نقدینگی و سرمایه‌در‌گردش، ریسک‌های کلان کشور شامل نرخ ارز، ناامنی اجتماعی و کاهش قدرت خرید و همچنین رقابت‌های ناسالم رقبا در بازار بیشترین توجه را داشت. بدون‌شک عبور از بحران و ریسک‌های فعلی بسیار سخت و طاقت‌فرسا خواهد بود و مدیران کسب‌و‌کار نیاز دارند تا با جزئیات، اخبار و رویدادهای ژئوپلتیکی، اقتصادی و سیاسی را دنبال کرده و سناریوهای مختلف مواجهه با این رویدادها را داشته باشند.
میکروسکوپ را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید:
