کشتار نژادهای مولد؛ فاجعه‌ای در صنعت دامپروری
به گفته یک تولیدکننده مکمل و افزودنی دام، امروزه در ایران صنعت دامپروری به معنی کلمه از دست رفته است. با کاهش سوددهی این صنعت تعداد بهره‌برداران آن کاهش یافته و در مناطق روستایی اشتغال به چالشی جدی بدل شده است. مولدین ما به دلیل نبود خوراک کشتار می‌شوند و عدم دسترسی به منبع پایدار خوراک، خشکسالی، کیفیت پایین علوفه، کمبود آب، غیر صنعتی و اقتصادی بودن گاوداری‌های موجود و عدم مدیریت و یکپارچگی تصمیم‌گیری باعث شده نه‌تنها سرانه مصرف شیر تا 30 کیلوگرم کاهش یابد بلکه از کیفیت آن نیز کاسته شود.
محسن نیکخواه مدیرعامل شرکت بهان کیمیا آنزیم که از تولیدکنندگان مکمل‌ها و افزودنی‌های خوراک دام است، درباره دلیل کشتار گاوهای مولد به مجله میکروسکوپ گفت: امروز به دلیل کمبود علوفه و گران شدن آن، گاودار نمی‌تواند هزینه خرید علوفه را پرداخت کند و مجبور به کشتار نژادهای مولد می‌شود. نژادهایی که از سال 1365 روی آن‌ها کار شده و با از بین رفتن آن‌ها باید 10 تا 15 سال دیگر روی واردات نژادهای بهبودیافته کار کنیم تا دوباره همان نژادهایی را که امروز کشتار می‌شوند داشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه از کل 4 تا 5 میلیون گاو در کشور تنها 1 میلیون به‌طور صنعتی پرورش می‌یابد گفت: مابقی گاوهایی که به‌طور سنتی توسط دامدار روستایی نگهداری می‌شوند از نژادهای بومی هستند که ازنظر اقتصادی نگهداری آن‌ها به‌صرفه نیست زیرا این نژادها نسبت به نژادهای اصیل که 30 تا 40 لیتر شیر می‌دهند، کمتر از 12 لیتر شیر تولید می‌کنند. در دنیا با اصلاح ژنتیکی، میزان شیردهی را از 2300 لیتر در یک دوره شیردهی در سال 1955 به 14000 لیتر در سال 2021 رسانده‌اند؛ اما درحالی‌که تولید شیر چند برابر شده، جمعیت گاو 50 درصد کاهش یافته که این نه‌تنها به معنای کاهش هزینه بلکه کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی با کم شدن میزان متان تولیدی از گاو است؛ اما در ایران به دلیل عدم ایجاد فرهنگ بهبود ژنتیک، 65% درصد از 10 میلیون و 500 لیتر شیر به‌وسیله تنها یک میلیون گاو تولید می‌شود و مابقی از حدود 2.5 میلیون گاو شیرده به دست می‌آید.
عدم دسترسی به منابع غذایی پایدار
وی سپس با تأکید بر اینکه دسترسی به منابع غذایی پایدار چالش استراتژیک امروز در صنعت دامپروری است، اضافه کرد: تغذیه مناسب علاوه بر استفاده از نژادهای اصیل پربازده فاکتور اصلی در پرورش حیوانات است. در حال حاضر به دلیل عدم دسترسی به منابع خوراک پایدار که ناشی از کمبود مواد اولیه و کنستانتره است، جیره دام از روی ناچاری هر چند روز یک‌بار تغییر می‌کند، درحالی‌که در قانون تغذیه دام 2 تا 4 هفته نیاز است تا دام به یک جیره جدید عادت کند و حداکثر کارایی و بهره‌وری را داشته باشد.
او گاوداری فعلی ما را کپی‌برداری شده از صنعت گاوداری آمریکا دانست و افزود: اساس این نوع گاوداری بر یونجه و علوفه ذرت به‌عنوان خوراک است؛ اما حال که ما به دلیل خشکسالی به مشکل برخورده‌ایم به دنبال کشت‌های ارزان‌تر و مقاوم‌تر به خشکسالی هستیم. درحالی‌که بسیار پیش از این باید برنامه‌ریزی و مدیریت خوراک بر اساس اقلیم ایران اتفاق می‌افتاد. عدم دسترسی به منابع پایدار خوراک باعث می‌شود دامدار قدرت انتخاب خود را در بحث خوراک از دست بدهد و درنتیجه کیفیت شیر تولیدی نیز کاهش یابد. این چالشی است که نظام حاکمیتی وزارت کشاورزی باید به آن رسیدگی کند.
وی در ادامه در خصوص ایمنی محیط رشد افزود: اگر ایمنی محیط رشد در کنار تغذیه مناسب افزایش یابد، نه‌تنها می‌توان کارایی و بازدهی مناسب را از دام گرفت بلکه می‌توان از میزان مصرف آنتی‌بیوتیک کاست و درنتیجه از انتقال آن به انسان جلوگیری نمود. در دنیا مسئله ممنوعیت استفاده از آنتی‌بیوتیک در دام مطرح است و اتحادیه اروپا آن را به دلیل بحث کلان مقاومت آنتی‌بیوتیکی ممنوع اعلام نموده، درحالی‌که در ایران آنتی‌بیوتیک همچنان به میزان قابل‌توجهی مصرف می‌شود که مسائل بعدی را در زنجیره لبنیات به وجود می‌آورد.
هزینه‌های درمان درازمدت نتیجه تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت
مدیرعامل شرکت بهان کیمیا آنزیم با اشاره به عدم وجود سیستمهای یکپارچه تصمیم‌گیری اضافه کرد: حلقه دامپروری از حلقه تولید لبنیات و حلقه بهداشت و سلامت جامعه جدا نیست بنابراین باید تمامی ارگان‌های زنجیره به‌صورت یکپارچه تصمیم‌گیری کنند. اداره غذا و دارو، وزارت بهداشت و وزارت کشاورزی هرکدام جداگانه تصمیم می‌گیرند و عمل می‌کنند و هرکدام نگرانی‌ها و دغدغه‌های متفاوت دارند. نتیجه آن می‌شود که تصمیمات، کوتاه‌مدت اما هزینه‌های آن مانند هزینه‌های درمان طولانی‌مدت است. به‌عنوان مثال دولت با اختصاص ارز با نرخ پایین به نهاده‌های دامی تلاش کرده این صنعت را حمایت کند اما عملاً با تبدیل برخی تولیدکنندگان به دلال نه‌تنها مشکل تأمین خوراک حل نشده بلکه رانت و فساد هم ایجاد شده است. عدم وجود سود منطقی برای تولیدکنندگان موادی چون سبوس نیز باعث شده اقدامی برای ارتقای کیفیت آن صورت نگیرد.
وی سپس از عدم وجود پرسنل متخصص و کمبود آموزش به‌عنوان چالش دیگری در صنعت کشاورزی نام برده و گفت: سازمان ترویج و آموزش کشاورزی متولی ترویج فرهنگ‌سازی یافته‌های نوین یا معرفی تجار موفق به بهره‌برداران در صنعت کشاورزی است اما بخش دولتی معمولاً با کمبود بودجه و کمبود ارتباط روبرو بوده و از مسیرها و روش‌های نوین مانند شبکه‌های مجازی به دور است؛ بنابراین گرچه مشکلات صنعت دامپروری چالشی ملی است، بخش‌های خصوصی خود باید برای غلبه بر این چالش اقدام کنند و زمانی هم که اقدام می‌کنند نمی‌توانند حمایت لازم را از ارگان‌های مسئول دریافت کنند زیرا بخش ترویج از بخش صنعت جداست و فعالیت‌های شرکت‌هایی چون ما به‌عنوان فعالیت‌های تبلیغاتی در نظر گرفته می‌شود نه فعالیت‌های ترویجی.
سلامت و پایداری خوراک: راهکار موثر
مدیرعامل بهان کیمیا آنزیم در خصوص راهکارهای غلبه بر چالش‌های موجود در زمینه دامپروری گفت: زنجیره تولید در بهداشت خوراک باید کنترل شود. بخشی از این حجم بیماری و مصرف آنتی‌بیوتیک و استرس و مسائل مرتبط با آن در جامعه به‌سلامت تغذیه برمی‌گردد. ازآنجاکه در شرایط سنتی پرورش دام از اتفاقاتی که در زنجیره تولید می‌افتد مطلع نیستیم، ایجاد گاوداری‌های صنعتی و محیط‌های مدرن به دلیل وجود تیم‌های متخصص می‌تواند در اصلاح زنجیره تولید تا حد زیادی مؤثر باشد. استفاده از کارشناسان و متخصصانی که بتوانند جیره‌های غذایی را به حداکثر تعادل و حداقل تغییر برای بیشینه ساختن کارایی دام برسانند ضروری است؛ و در صورت تغییر ناگزیر در جیره دام استفاده از افزودنی‌ها و مکمل‌های خوراک دام می‌تواند از آسیب‌های جدی جلوگیری کند.
وی در خصوص تأثیر افزودن مکمل‌ها به جیره دام در شرایط بد اقتصادی حال حاضر توضیح داد: پروبیوتیک‌ها، پری بیوتیک‌ها و پپتیدهای زیست فعال، مخمر و پروتئین‌های هیدرولیز شده می‌توانند فلور میکروبی دستگاه گوارش دام را بهبود بخشند و آن را در مقابل تغییرات ناگهانی اجتناب‌ناپذیر مقاوم سازند. همچنین پریبیوتیک‌ها با پیوستن به سمومی چون آفلاتوکسین و سموم قارچی مانع انتقال آن‌ها به شیر و گوشت و درواقع زنجیره بعدی می‌شوند. اگر میکروفلور دستگاه گوارش متعادل باشد، باکتری‌های دستگاه گوارش تا 80 درصد می‌توانند با سموم بجنگند؛ اما اگر این‌گونه نباشد، باید از مکمل‌ها و افزودنی‌هایی چون توکسین بایندرها و جاذب‌ها کمک گرفت تا هم از مشکلات دام چون سقط‌جنین و کاهش ضریب تبدیل جلوگیری شود و هم این سموم به شیر و گوشت انتقال پیدا نکنند. این سموم در انسان در طولانی‌مدت می‌توانند بیماری‌های جدی چون سرطان‌ها را ایجاد کنند.
او سپس درباره جایگاه استفاده از این مکمل‌ها در صنعت دامپروری کشور افزود: این مواد چون گران هستند و نام افزودنی دارند در دامداری‌های صنعتی هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده‌اند. قبل از تحریم‌ها این مواد به مقدار کم وارد می‌شدند اما در سال‌های اخیر شرکت بهان کیمیا آنزیم با آموزش تولیدکنندگان خوراک و دامداران سعی نموده فرهنگ پیشگیری را در بحث تولید رواج دهد و تأثیرات طولانی‌مدت استفاده از مکمل‌ها و افزودنی‌هایی چون پریبیوتیک‌ها را در کیفیت دام و لبنیات تولیدی معرفی کند. در حال حاضر مصرف این مواد چندین برابر میزان واردات گذشته آن است اما هنوز به‌اندازه‌ای که آنتی‌بیوتیک در کشور استفاده می‌شود صنایع جایگزین آن‌ها چون هزینه‌بر هستند و پاسخ‌های بلندمدت‌تر دارند رواج نیافته‌اند.
پرورش صنعتی دام سبک، رویکردی دیرهنگام
وی در بخش دیگری از مصاحبه با اشاره به افزایش پرورش صنعتی دام سبک گفت: به دلیل گران شدن شیر و گوشت، صنعت پرورش بز و گوسفند در ایران در حال رواج یافتن است و می‌تواند علاوه بر اشتغال‌زایی و درآمدزایی حاصل از فروش نژاد، در صنعت تولید پنیر نیز به دلیل ضریب بالای تبدیل شیر به پنیر، بسیار مؤثر باشد؛ اما با در نظر گرفتن 100 هزار رأس دام سبک که به بهره‌برداری صنعتی رسیده است در مقابل 60 میلیون ظرفیت گوسفند و بز، می‌توان گفت این صنعت هنوز بسیار کوچک است. ایران نژادهای خوبی دارد که باید اصلاح شوند و مرکز ژنتیک اقداماتی را در این خصوص انجام داده اما این اقدامات باید 10 تا 15 سال پیش صورت می‌گرفتند و امروز باوجود کمبود علوفه و خشکسالی دیر است.
در این خصوص مصاحبه میکروسکوپ با رئیس هیئت مدیره ویرا‌به‌پرور را بخوانید
شناخت درست مشکلات در گرو تعریف شاخص‌ها
مدیرعامل شرکت بهان کیمیا در انتها با تأکید بر تعریف شاخص‌های سنجش کیفیت دامپروری افزود:
تا زمانی که ما شاخص‌های سنجش کیفیت دامپروری را به‌درستی تعریف نکنیم، درنمی‌یابیم که مشکلات این صنعت از کجا ناشی می‌شود. نه‌تنها شاخص‌ها باید به‌درستی تعریف شوند بلکه باید مشوق‌هایی برای بهره‌بردارانی که به این شاخص‌ها می‌رسند تعیین گردد تا تولیدکنندگان دریابند چگونه باید تولید کنند تا به آن شاخص‌ها برسند.
اما زمانی که عرضه مواد اولیه یارانه‌ای است، کنترل روی تمام انواع سموم انجام نمی‌شود و تصمیم‌گیری در کل زنجیره یکپارچه نیست، نه شاخص‌ها به‌درستی مشخص می‌شوند نه تولیدکنندگان انگیزه‌ای برای پیشرفت و ارتقای خود دارند. امروز هم گله‌هایی هستند که شاخص‌های خوبی دارند اما گزارش پیشرفت‌ها بیشتر شفاهی است و برنامه مدونی برای ترویج و ادامه آن‌ها وجود ندارد.
میکروسکوپ را در اینستاگرام دنبال کنید.
