کیفیت زندگی کاری
خلاصه‌ای از سخنرانی دکتر نسیم غنبر تهرانی، عضو هیئت علمی دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه خوارزمی، در مراسمی که به مناسبت روز ملی کیفیت، 18 آبان ماه 1401 برگزار شد، در خصوص کیفیت زندگی کاری
سازمان‌ها بدون حضور انسان‌ها مفهوم ندارند و اداره سازمان نیز بدون دخالت و رهبری انسان معنا و فایده ندارد. در الگوهای جدید مدیریت، نگرش به انسان با الگوهای قدیمی متفاوت است؛ انسان عامل، خالق و دارای نقش محرک در مدیریت است. درواقع منابع انسانی سرمایه‌های انسانی هستند و بنابراین شرایط روحی و روانی مناسب این سرمایه‌ها باید اولویت سازمان باشد. در نگرش قبلی مدیریت، تمرکز تنها روی زندگی کاری یعنی بخش درون‌سازمانی بود اما در نگرش جدید، زندگی شخصی و کاری هر دو اهمیت دارند و تفکیک‌پذیر نیستند. کیفیت زندگی کاری یعنی برقراری تعادل و تعامل میان دو بخش زندگی نیروی انسانی؛ کار و زندگی غیرکاری.
تعریف کیفیت زندگی کاری
کیفیت زندگی کاری مجموعه‌ای از پدیده‌ها و ویژیگی‌هایی است که در تعامل فرد با سازمان نمود پیدا می‌کند و هدف آن متعهدنمودن سازمان برای بهبود مستمر شرایط کار و ایجاد رضایت در کارکنان برای تعامل بیشتر در طراحی مشاغل و اثربخشی است. درواقع عکس‌العمل کارکنان نسبت به کار یک پیامد فردی تنها نیست بلکه جمعی است به این معنا که رضایت شغلی فرد هم بر عهده سازمان و هم بر عهده خود او است.
بر اساس نگرش جدید به نیروی انسانی، مفهوم کیفیت زندگی کاری در سه حوزه مطرح می‌شود:
1- خروجی‌های مرتبط با کارکنان مانند فرصت‌های رشد، روابط انسانی، مسائل روانی، ایمنی شغلی و غیره
2- مجموع کارها و عملکرد سازمان مانند مدیریت شغلی و غنی‌سازی شغلی
3- برنامه‌های تغییر سازمانی یعنی برنامه‌هایی که تغییر سازمان را با هدف افزایش کارآیی و عملکرد سازمان امکان‌پذیر می‌سازد
شاخص‌های کیفیت زندگی کاری
- پرداخت منصفانه و کافی: در اینجا تنها کافی‌بودن پرداخت مطرح نیست بلکه عدالت هم مطرح است یعنی هم بحث مطلق پرداخت و هم بحث مقایسه‌ای آن
- محیط کاری ایمن و بهداشتی
- تأمین فرصت رشد و امنیت شغلی: کارهایی که واگذار می‌شود چقدر به رشد و کسب مهارت می‌انجامد
- قانون‌گرایی در سازمان: سلطه قانون باید نسبت به سلطه انسان‌ها و سلیقه‌های انسانی ارجح باشد
- وابستگی اجتماعی زندگی کاری: آیا از دید کارکنان، سازمان در حیطه‌های مختلف مسایل اجتماعی حضور دارد
- فصای کلی زندگی کاری: به معنای تعامل میان کار و زندگی غیر کاری
- انسجام و یکپارچگی در سازمان: آیا در عین وجود گروه‌های اجتماعی و ارتباطات درست، منافع افراد در سازمان حفظ می‌شود
- توسعه قابلیت‌های انسانی: چقدر کنترل‌ها سخت‌گیرانه است و چقدر به رشد افراد کمک می‌شود
- مزایای جانبی و رفاهی
- حجم کاری و استرس شغلی
- فرصت استفاده و توسعه ظرفیت‌های انسانی
- برابری، عدالت و رسیدگی به شکایات: فرصت شنیده‌شدن شکایان و رسیدگی
- تصویر یا وجهه سازمان
- احترام و اعتماد در محیط کاری: ارتباط و اعتماد‌سازی دو طرف
- تحول و تغییر در کار
بیشتر بخوانید: تجربه کاری خوب، حق همه کارکنان در محیط کار است
رویکردهای زندگی کاری
- تشکیل دوایر یا حلقه های کیفیت: منظور ایجاد گروه‌های کوچک کاری است که دارای استقلال و اختیار هستند و با یکدیگر که تعامل شدید دارند
- ایجاد سیستم اجتماعی فنی: استفاده از تکنولوژی برای تنظیم روابط و تشکیل گروه برای ایجاد زندگی کاری با کیفیت‌تر
- برقراری دموکراسی صنعتی: دخیل‌کردن رأی و خواست کارکنان در تصمیمات سازمان
- خلق گروه‌های خودگردان: گروه‌هایی که در تصمیمات سازمانی، شیوه عملیات، زمان‌های کاری و غیره مشارکت دارند. این گزوه‌ها متشکل از کارکنانی هستند که مهارت‌های چندگانه دارند، اطلاعات بسیاری در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد و اختیار و آزادی عمل بالایی در نحوه کار خود دارند. این مفهوم انقلابی در طراحی محیط‌های کاری ایجاد کرده است.
- بالندگی سازمان
استراتژی‌های زندگی کاری
- نقشه راه شغلی: افراد در وهله اول باید بدانند که قرار نیست منجمد باقی بمانند، مسیر رشد و پیشرفت دارند و می‌توانند بر اساس علایق و نیازمندی‌های خود در این رشد و پیشرفت مشارکت داشته باشند
- طراحی کار
- سیستم حقوق و مزایا: حقوق و مزایا به نوعی انگیزشی است و رفتار مثبت و دستاورد روانی کارکنان را به دنبال دارد
- طراحی و حفظ روابط کاری کارکنان: روابط درون‌گروهی، بین گروهی و به حداقل رساندن رقابت و تعارض غیرسازنده
- اقدامات مدیریتی: در تمامی رده‌های پایین تا بالای مدیریتی
- راهبردهای درونی و بیرونی تغییر: تشکل‌ها، گروه‌های سیاسی و ذی‌نفوذ و قوانین
بنابراین در مبحث کیفیت زندگی کاری، ما به دنبال روابط برنده-برنده هستیم یعنی هم افراد و هم سازمان در مقابل رضایت شغلی احساس مسئولیت کنند و این چنین مشارکتی به افزایش کارایی شخصی و سازمانی می‌انجامد.
میکروسکوپ را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
