برندهایی که ماندگار شدند
در پست پیشین، از زبان دکتر عذرا عراقی، مادر صنعت شوینده ایران، درباره تاریخچه صنعت شوینده خواندیم. در ادامه او از ادامه روند رشد این صنعت می‌گوید.
رشد صنعت شوینده در دوره رشد و توسعه صنعتی
“هم‌زمان و به‌موازات رشد و توسعه تولیددارو و توابعش، شرکت سهامی بهشهر، که از آن میان شرکت پاکسان مورد بحث ماست، نیز رشد و توسعه قابل توجهی پیدا کرد و اگر نگوییم بزرگ‌تر از تولیددارو و سرمایه‌گذاری البرز شد، کوچک‌تر از آن هم نماند و به‌دقت نمی‌توان گفت که کدام یک از این دو مجموعه جلوتر از دیگری اقدام به تولید و توزیع محصولات شوینده نمود. به‌طور کلی در محدوده سال‌های دهه 40 و 50 هم‌زمان با رشد و توسعه صنعتی در کشور، صنایع شوینده نیز جهش‌های قابل توجهی داشتند. شرکت «اسنو» با محصولی به همین نام و نیز شرکت «پارس بین الملل» با پودری به نام «تاید» تحت لیسانس شرکت P&G فعالیتشان را توسعه دادند. کارخانه‌های بزرگ معتبر صابون‌سازی در مناطق مختلف کشور مانند آذربایجان و اطراف تهران که تا آن تاریخ با روش سنتی تحت مدیریت خانواده‌های معتبر و صاحب‌نام، بازار مصرف را در زمینه صابون تأمین می‌کردند، به تدریج شکل صنعتی و مدرن به خود گرفتند. طراحی و تولید انواع مایعات شوینده نیز به تبعیت از ریکا که اولین مایع ظرفشویی بازار بود و در تشکیلات داروگر تولید می‌شد، رشد کردند و به بازار معرفی شدند.
در این دوران، شرکت جدیدی نیز به نام «پاکوش» برای تولید شوینده‌ها آغاز به کار کرد که سرمایه‌گذاران اصلی آن خانواده ثالثی، یکی از صابون‌سازان سنتی معروف و معتبر و افراد فنی آن اکثراً متخصصان تشکیلات تولیددارو و تولی‌پرس بودند. اما عملا تولید این شرکت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز و محصولاتش با نام‌های «نیک» و «پاک» به بازار عرضه شد. چند سال بعد بخشی از سهام این شرکت به شرکت آلمانی هنکل واگذار شد. در همین دوره شرکت «اسنو» هم که کارخانه ای در محدوده سعادت‌آباد داشت با انتقال آن به بویین‌زهرا و توسعه قابل توجه، نام خود را به «پاکنام» تغییر داد. در جریان انتقال و توسعه، یکی دیگر از خانواده‌هایی که قدمت و اعتباری در صابون‌سازی داشتند به نام کبیری با سرمایه‌گذار اولیه مشارکت کردند. و محصولات پاکنام به نام «تاپ» و «یکتا» معرفی شدند که هنوز هم از انواع مورد توجه در بازار هستند.
ناگفته نماند که در حدود سال 1353 و 1354 به‌علت قانونی که آن زمان وضع شده بود و صنایع بزرگ و آلوده‌ساز بایست از محدوده شهرهای بزرگ دور می‌شدند، تولی‌پرس با توسعه قابل‌توجه به شهر صنعتی البرز انتقال یافت و ظرفیت تولیدش را از 2 تن در ساعت به 10 تن و سپس به دو برابر یعنی 20 تن افزایش داد. در آن دوره «پاکسان» و «پارس بین الملل» هنوز در اطراف تهران باقی ماندند که «پارس» در سال‌های بعدی، در حدود دهه هشتاد تغییر مکان داد. «پاکسان» هنوز در محل سابق خود در کنار کارخانه اصلی بهشهر به فعالیت ادامه می‌دهد، اما در عین حال شرکتهای دیگری را در شهرستان‌ها تحت پوشش گرفته است، از جمله «گلتاش» در شهر صنعتی اصفهان و «ساینا» در محدوده ابهر و «مروارید هامون» در زاهدان”.
داستان تولید شوینده در ایران: از تاید تا گلرنگ
افزایش تعداد تولیدکنندگان؛ تیغی دو لبه
وی سپس درباره تعداد شرکتهای جدید که از دهه 60 به بعد تأسیس شدند، اضافه می‌کند: “با تغییر در ضوابط صدور پروانه برای صنایع مختلف، انبساط قابل توجهی در تولد شرکت‌ها و موسسه‌های مختلف به‌وجود آمد که یک تیغ دولبه برای بقاء و رشد صنایع محسوب می‌شد، این پدیده در شاخه صنعت شوینده بسیار چشم‌گیر بود. در میان شرکتهای جدید آن دوره بسیاری بعد از چند سالی متوقف شدند و بعضی نیز ادامه دادند، در چند مورد هم شاهد توفیق و توسعه چشم‌گیری بوده‌ایم که به‌عنوان شاخص‌ترین آنها می‌توان به سه شرکت «شیمی، پتروشیمی» با سرمایه‌گذاری خانواده علم‌بیگی، مجموعه «پاکشو» و «گلرنگ» با سرمایه و همت زنده‌یاد حاج آقا فضلی و «بهداش» توسط گروهی از مدیران «پاکوش» که از آن شرکت جدا شده بودند و قلب فنی آنها مهندس عابدی بود، اشاره کرد. تعدادی شرکتهای جدید نیز در ابعاد متوسط و بزرگ در شهرستان‌ها تأسیس و آغاز به‌کار کردند که رشد خوبی هم داشته‌اند مانند «کندر» در سمنان با برند معروف «آ ب ث»، و «آریان شیمی» نیز در سمنان که به نام محصولاتش «پرژک» بیشتر شناخته شده است و بعضی محصولاتش در بازار به‌خوبی شهرت یافته مثل مایع ظرفشویی «دورتو » که با ابتکار مالک شرکت با نام یک روستا نام‌گذاری شده که کار بسیار جالبی است. مسئولیت فنی این شرکت نیز برعهده یکی از متخصصان صاحب‌نام صنعت شوینده آقای مهندس منتظری است. اما شرکتهای کوچک‌تری نیز بعضاً در شهرستان‌ها شروع به فعالیت کردند، مانند «بوژنه» در اهواز و «جام تاب جنوب» در خرمشهر (یا پاکینه‌شوی، تابع تولی پرس).
برخی از شرکت‌هایی که در آن دوره تأسیس شدند به‌علت فعالیت کم و یا تعطیلی به علل مختلف خیلی مطرح نشدند یا ناچار به فروش به سایر شرکت‌ها گردیدند. در یک بررسی که برای وزارت صنعت انجام دادیم حدود ۴۰۰ شرکت کوچک در اطراف کشور به تولید محصولات شوینده مشغول بودند که اشاره ای است به همان موضوع تیغ دولبه که قبلا عرض کرده‌ام، بدین معنا که بسیاری از افرادی که یا اشتیاق به تولید داشتند و یا از دور صنعت شوینده را خیلی پرسود تصور می‌کردند، اقدام به سرمایه‌گذاری کردند و در آشفته بازار ایجاد شده، با فعالیت ناپایدار، هم خود با زیان مواجه شدند و هم شرکتهای جا افتاده را دچار مشکل کردند و در نهایت نیز اکثراً مجبور به فروش شرکت‌هایشان شدند مانند شرکتهای «گلتاش»، «ساینا» و «هامون» که توسط شرکت «پاکسان» در زمان مدیریت آقای صحرایی برای پاکسان خریداری شدند. چون بازار گنجایش آن تعداد بی‌شمار پروانه‌های صادره را نداشت و بواقع سرمایه‌های کشور بود که با زیان مواجه شد”.
تولد دیگر بزرگان صنعت
او سپس درباره ی برخی شرکتهای بزرگی که در آن دوران تاسیس شدند بیشتر توضیح می دهد: ” «شیمی پتروشیمی» با همت خانواده علم‌بیگی تأسیس شد و ابتدا عمده فعالیتش در تولید سورفکتانت‌ها متمرکز بود. به‌علت اینکه چند تن از اخوان علم‌بیگی در کشور آلمان در زمینه سورفکتانت فعالیت دارند در شرکت «شیمی پتروشیمی»، از پیشرفته‌ترین ماشین‌آلات و بهترین روش‌ها استفاده شده و می‌شود و بدین صورت این شرکت توانسته است جای خود را به‌عنوان تولیدکننده انواع سورفکتانت با کیفیت مطلوب مطرح نماید. این شرکت در حال حاضر هم در تولید سورفکتانت‌ها و هم محصولات شوینده و اقلام بسته‌بندی فعال و صاحب نام و شهرت است. تشکیلات «پاکشو» و «گلرنگ» نیز با همت مرحوم حاج آقا فضلی و خانواده محترمشان آغاز به کار کردند ودرحال حاضر تبدیل به یکی از بزرگترین و مجهزترین شرکتهای تولید محصولات شوینده و آرایشی بهداشتی شده، دامنه فعالیتشان تا صنعت غذا و دارو نیز توسعه یافته است و شاید بتوان گفت که تبدیل به یکی از بزرگترین و معتبرترین هلدینگ‌های کشور شده‌اند. تعداد بیشماری از متخصصان صنعت شوینده در شرکتهای متعددی که در زمینه شوینده از تولید مواد اولیه تا محصول تمام‌شده تحت مدیریت متمرکز این هلدینگ وجود دارند، مشغول به فعالیت هستند”.
آغاز به کار گلرنگ؛ نقطه عطف صنعت شوینده
او توسعه و پیشرفت شرکت پاکشو را نقطه عطفی در جامعه متخصصان این صنعت می‌داند و می‌گوید: “به این طریق این متخصصان می‌توانند به آیندگان اثبات کنند که صنعت شوینده با همت و کوشش سرمایه‌گذاران و متخصصان ایرانی بدون کمک یا لیسانس شرکتهای خارجی تا به این مرحله از رشد و توسعه رسیده است. به‌واقع درحال حاضر می‌توان تشکیلات گلرنگ را با تعدد شعبه‌های شرکتهای تحت پوشش در نقاط و شهرهای مختلف، کثرت برندهایی که تولید می‌کند و تجمع افراد متخصص و کارورزیده این صنعت در شرکتهای مختلفش و نحوه مدیریت، تبلیغ و توزیع جالبی که دارد، بزرگترین شرکت شوینده کشور دانست، ولی بهترین و دقیق‌ترین اطلاعات را می‌توان از آقای دکتر فضلی و آقای مهندس فاضلیان دریافت نمود”.
دکتر عراقی سپس از یکی دیگر از شرکتهای بزرگ در صنعت شوینده نام می‌برد: “نقش اصلی را در تأسیس شرکت «بهداش» آقای مهندس عابدی، متخصص صنعت شوینده عهده‌دار بود. او ابتدا در تولیددارو و تولی‌پرس تجربه کسب نمود و سپس از موسسان «پاکوش» بود و با جدا‌شدن از گروه پاکوش و همراهی تعدادی از مدیران آن مجموعه، شرکت «بهداش» را تاسیس کرد. این شرکت ابتدا فقط سورفکتانت تولید می‌کرد، اما بعد از مدتی تولید محصولات را نیز آغاز و شرکت بهداد را اضافه نمود و سپس در هلدینگی به نام «مهدتابان» فعالیت خود را گسترش داد و نام برند «تاژ» را در محصولات خود نهاد. اما متاسفانه در سال‌های اخیر بخش تولید محصولات به شرکت «هنکل» فروخته شده است”.
از نظر مادر صنعت شوینده، فروش شرکتهای مختلف داخلی به کمپانی‌های اروپایی بدون اینکه دانش و تکنولوژی جدیدی آورده شود، نه‌تنها فاکتور مثبتی نیست، بلکه به‌نوعی سابقه ارزشمند سرمایه‌گذاران و متخصصان و فعالان این صنعت را به‌تدریج به وادی فراموشی می‌سپارد. درست است که هنوز نام «تاژ» بر محصولات شرکت «فارکوشیمی (هنکل)» باقی مانده اما بعد از مدتی و بعد از رفتن نسل آگاه به این انتقال، دیگر در خاطر کسی نمی‌ماند که این شرکت‌ها با همت متخصصان ایرانی و بدون تکیه بر دانش و تکنولوژی شرکتهای خارجی رشد کرده و به اینجا رسیده‌اند.
او درباره مجموعه داروگر اضافه می‌کند: “در تغییرات بعد از پیروزی انقلاب، این مجموعه ابتدا تحت پوشش یکی از بنیادها قرار گرفت و سپس به سازمان اقتصادی کوثر منتقل شد. این مجموعه در اواخر دهه 80 یک پلنت تولید پودر رخت‌شویی خریداری و در شهرک صنعتی اشتهارد نصب نمود که در سال‌های اخیر نیز این واحد همراه با تولی‌پرس در جریان قانون خصوصی‌سازی به یک مالک خصوصی واگذار شده است”.
دکتر عراقی در انتها سپس با اشاره به برندهایی که امروز نیز شناخته شده‌اند، به سخنان جذاب خود در رابطه با تاریخچه این صنعت پایان می‌دهد: “اسامی محصولاتی چون «دریا»، «شوما»، «سپید» و «برف» برای پودرها و «جام« و «گلی» برای مایعات ظرفشویی ساخت «تولی‌پرس» و «پاکسان» و نیز نام صابون‌های آقای داروگر یعنی «سوبلیمه»، «داروگر»، «نخل»، و مایع «ریکا»، در تاریخ صنعت کشور ماندگار شده‌اند و با وجود اسامی بسیار زیبا و متنوع جدید هنوز هم اعتبار و جایگاه خود را حفظ کرده اند”.
بخش اول سخنان دکتر عذرا عراقی را اینجا بخوانید.
میکروسکوپ را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
