لزوم اختصاص تسهیلات مالی به کارخانه‌ها برای بهبود سیستم پساب
مصرف آب یکی از مقوله‌های مهم در هر صنعتی محسوب می‌شود. کارخانه‌های تولیدکننده نشاسته و شیرین‌کننده‌ها ازجمله صنایعی هستند که در مراحل مختلف تولید به مقادیر قابل‌توجهی آب نیاز دارند. میزان مصرف آب در کارخانه‌های تولید نشاسته و شیرین‌کننده‌ها، علاوه بر اینکه بر موقعیت احداث کارخانه اثر می‌گذارد، صاحبان کارخانه را نیز مجبور به تفکر و برنامه‌ریزی در مورد پساب کارخانه می‌نماید.
محمدرضا عرب زاده، مشاور فنی انجمن نشاسته، گلوکز و مشتقات آن در مصاحبه با میکروسکوپ تاکید کرد:
اما از آنجاکه هزینه‌های مربوط به نصب و راه‌اندازی سیستم‌های تصفیه پساب، برای کارخانه‌ها سنگین است، برای تشویق آنها به سرمایه‌گذاری در این بخش، مشاوره، حمایت و تسهیلات نیاز است.
انجمن نشاسته، گلوکز و مشتقات آن در ایران، علاوه بر فعالیت در زمینه قیمت‌گذاری محصولات و تنظیم بازار و همکاری در تدوین استانداردهای ملی مرتبط، فضایی را برای اعضای خود فراهم کرده تا بتوانند مشکلات خود را اعم از تولیدی و فنی با دیگر اعضا و مشاوران مطرح کرده و به دنبال راهکارهای مناسب باشند. یکی از این موارد، بحث پساب کارخانه‌ها است که انجمن برای رفع مشکلات آن و راه‌اندازی سیستم‌های مناسب به کارخانه‌ها مشاوره می‌دهد. در این خصوص مجله میکروسکوپ گفتگویی با محمدرضا عرب زاده، مشاور فنی این انجمن انجام داده است.
سیاست‌های تشویقی مؤثرتر است
محمدرضا عرب زاده، مشاور فنی انجمن نشاسته، گلوکز و مشتقات آن در گفتگو با مجله میکروسکوپ در خصوص توجه بیشتر به بهینه‌سازی سیستم تصفیه پساب در کارخانه‌ها، با اشاره به اینکه سازمان محیط‌زیست قبلاً سیاست متفاوتی داشت یادآور شد: به‌عنوان مثال اگر میزان COD پساب کارخانه‌ای از حد استاندارد بالاتر بود، مشمول جریمه می‌شد اما به نسبت پیشرفتی که در بهبود کیفیت پساب خود می‌کرد از جرائمش کسر می‌گشت. اما این سیاست تغییر کرده است بدین‌صورت که مادامی که میزان آلاینده پساب کارخانه از حد استاندارد بالاتر باشد، میزان جریمه تغییری نمی‌کند.
او سپس متذکر شد: در شرایطی که تولیدکنندگان با تمام مشقت‌ها و موانع موجود سعی در ادامه‌فعالیت دارند، به طور مسلم سیاست‌های تشویقی بهتر از سیاست‌های تنبیهی جواب می‌دهد. به‌طور مثال با توجه به محدودیت منابع مالی و مشکلات سرمایه‌گذاری در سیستم پساب کارخانه‌ها، قراردادن تسهیلاتی مثل وام توسط سازمان محیط‌زیست برای تأمین مالی اولیه می‌تواند در جهت پیشرفت در این زمینه بسیار مؤثر باشد.
وی با ذکر خبری خوش برای شرکت‌های واقع در شهرک‌های صنعتی استان زنجان اضافه نمود: وزارت صنایع و معادن در فروردین 1400 نامه‌ای صادر کرد که طی آن اعلام نمود به کارخانه‌های مستقر در شهرک‌های صنعتی استان زنجان که تصمیم دارند بر روی بهبود سیستم تصفیه پساب خود، کار کنند، از محل صندوق ملی محیط‌زیست، تسهیلات مالی تعلق می‌گیرد.
لزوم برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری از ابتدای راه‌اندازی کارخانه
به گفته محمدرضا عرب زاده، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در بخش پساب باید از ابتدای راه‌اندازی کارخانه به‌درستی صورت بگیرد. یکی از دلایل آن راه‌اندازی کارخانه با تجهیزات و ساختاری است که میزان آب کمتری مصرف و پساب کمتری تولید می‌کند. صنعت تولید نشاسته از آرد گندم حدود 20 سال است که به استفاده از سیستم‌های نوین روی آورده است. به‌طور مثال سیستم مارتین که در تولید نشاسته گندم مورداستفاده قرار می‌گیرد کم‌کم جای خود را به سیستم سه فازی می‌دهد که خود باعث کاهش 50% ای آب مصرفی در این بخش می‌شود و تأثیر مستقیم بر کاهش پساب دارد.
وی در خصوص هزینه سیستم تصفیه پساب افزود: هزینه آن برای یک کارخانه حدود 20-15 درصد هزینه سرمایه‌گذاری کل کارخانه است. برای کارخانه‌هایی که از ابتدا به بحث داشتن سیستم پساب مناسب نپرداخته‌اند و با مشکل مواجه شده‌اند شاید سریع‌ترین و بهترین راه، استفاده از سیستم تغلیظ و خشک‌کن اسپری باشد که با تولید محصول جانبی می‌تواند بخشی از هزینه‌های سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری را جبران و تولیدکنندگان را به سرمایه‌گذاری در این زمینه ترغیب کند.
روش‌های تصفیه معمول پساب کارخانه‌های تولیدکننده نشاسته و شیرین‌کننده‌ها
مشاور فنی انجمن نشاسته، گلوکز و مشتقات آن در ادامه درباره نوع پساب صنایع گفت: پساب بعضی از صنایع مانند پساب کارخانه‌های نشاسته سازی، صرفاً ضایعات محسوب نشده بلکه به دلیل داشتن مقادیر قابل‌توجهی مواد معدنی و پروتئینی، پس از انجام برخی فرایندهای تصفیه، به‌عنوان یک محصول مستقل، قابل‌فروش و عرضه است. تصفیه فاضلاب صنایع بر اساس نوع کاربرد، دسته‌بندی‌های مختلفی دارد. روش‌های شیمیایی و مکانیکی و روش‌های هوازی و بی‌هوازی اصلی‌ترین موارد هستند.
وی سپس به‌طور خلاصه درباره روش‌های مهم مورداستفاده توضیح داد:
-
سیستم‌های بی‌هوازی- هوازی:
سیستم بی‌هوازی قابلیت تصفیه پساب با COD بالاتر از 20000 را دارد. در این روش پس از فیلتر ذرات درشت و ته‌نشینی رسوبات، با استفاده از میکروارگانیسم‌های بی‌هوازی، میزان COD را به کمتر از 2000 می‌رسانند. پس‌ازآنکه میزان آلودگی به حد قابل قبولی رسید، فرایند تصفیه هوازی را آغاز می‌کنند. سیستم هوازی قابلیت تصفیه پساب با COD کمتر از 2000 را دارد. هوادهی در این روش توسط کمپرسورهایی به‌صورت سطحی یا عمقی صورت می‌گیرد. آب تصفیه‌شده می‌تواند در کشاورزی مورد مصرف قرار گیرد. از لجن باقیمانده نیز بعد از انجام فرآیندهای لازم به‌عنوان کود در کشاورزی استفاده می‌شود.
-
استفاده از سیستم تغلیظ و خشک‌کن:
در این روش پساب ابتدا در تغلیظ کننده‌های فالینگ فیلم تغلیظ شده و سپس در دستگاه اسپری درایر خشک می‌گردد.
استانداردها و معیارها در انتخاب سرنوشت نهایی پساب
عرب زاده در خصوص موارد مصرف پساب عنوان کرد: تخلیه پساب به درون چاه یا رودخانه و یا مصرف آن در کشاورزی، هرکدام استانداردهای مربوط به خود را دارند. کارخانه‌هایی که در شهرک‌های صنعتی قرار دارند ملزم به اجرای استانداردهای تخلیه به اگوی مخصوص شهرک صنعتی هستند. در این استاندارد جدولی شامل پارامترهایی نظیر COD, BOD, pH, TDS و غیره وجود دارد که باید ویژگی پساب کارخانه با مقادیر آن جدول مطابقت داشته باشد.
در زمان انتخاب محل احداث کارخانه، علاوه بر در نظر گرفتن موارد مختلفی چون تأمین مواد اولیه، محل فروش، تأمین آب و برق و گاز و غیره، بایستی نحوه دفع پساب نهایی و امکان استفاده از آن نیز در تصمیم‌گیری مدنظر قرار گیرد.
عرب زاده در انتها با اشاره به اهمیت نقش صنایع در حفظ محیط‌زیست گفت: قطعاً با تعقل، برنامه‌ریزی و پیگیری در اجرا می‌توان در حفظ محیط‌زیست کشور تأثیر بسزایی داشت.
