نگاهی به نابرابری جنسیتی در محیط کار
بهشت زیر پای مادران است نه کارمندان!
فهیمه وکیل‌ها – در فرآيند توسعه‌یافتگی جهان امـروز، تغییر و تحولات متنوعی در نگرش فرهنگ جوامع مختلف رخ می‌دهد. یکی از مهم‌ترین این تغییرات که ارتباط مؤثری با توسعه‌یافتگی یک جامعه دارد، مربوط به ديدگاه برابري جنسیتی است.
در کشورهای توسعه‌نیافته یا درحال‌توسعه زنان امید اول برای ارتقای خانواده و توسعه جامعه هستند. موفقیت زنان در این جوامع نه‌تنها موجب سود اقتصادی کشور می‌شود بلکه منافع اجتماعی و فرهنگی را به دنبال دارد؛ اما محدودیت فرصت‌های شغلی برای زنان و تفاوت در میزان دستیابی به موقعیت‌های شغلی به‌ویژه در رده‌های مدیریتی، گویای آن است که این جوامع فضا و شرایط مناسبی برای حضور فعال زنان ایجاد نکرده و انگیزه‌ها، علایق و نیازهای آنان را نادیده گرفته است، به بیان کوتاه‌تر در این جوامع نابرابری جنسیتی وجود دارد.
مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی در ایران، هم در سطح خانواده و هم در سطح ملی، واقعیت انکارناپذیری است که همواره با توجه به اهمیت نقش آنان در خانواده و تبعات حضورشان در جامعه، با چالش‌های زیادی روبه‌رو بوده که موفقیت آنان را در هر دو سطح به خطر انداخته است.
بدیهی است ساختار فرهنگی جامعه، قوانین مربوط به کار و خانواده، همچنین سنت و عرف اجتماعی نقش زنان را در کانون خانواده جدی‌تر و ضروری‌تر می‌شمارد. درحالی‌که با توجه به دگرگونی‌های ارزشی دهه‌های اخیر، ازجمله افزایش سطح تحصیل دختران، افزایش میانگین سن ازدواج، افزایش تورم و کاهش قدرت خرید سرپرست خانوار که عموماً مردان هستند، افزایش میزان مشارکت زنان در سال‌های پیش رو ضروری به شمار می‌رود؛ اما چالش‌های این طیف حساس و مؤثر را در تعیین و تقویت بنیان فرهنگی و اجتماعی جامعه نمی‌توان نادیده گرفت. مهم‌ترین آسیبی که از سوی اجتماع به جامعه زنان شاغل وارد می‌شود، نگرش مردسالار و انحصار کننده زنان به نقش‌های مادری و خانه‌داری است که موجب ضایع شدن حقوق آنان می‌گردد. غالب زنان از حق ترفیع شغلی به دلیل نقش مادری محروم می‌شوند و اغلب مادران از فرصت مرخصی زایمان و دوران طفولیت فرزندان خود می‌گذرند تا موقعیت شغلی خود را در برابر مردان فرصت‌طلبی که در کمین کسب جایگاه و سمت آن‌ها نشسته‌اند، از دست ندهند. در بسیاری از سازمان‌ها یا اعتماد کافی به استعداد و مهارت‌های زنان وجود ندارد یا در صورت انجام کار حرفه‌ای به‌عنوان مدیر و سرپرست پروژه در حد و جایگاه خود دیده نمی‌شوند در حالی که مسئولیت اجرای کار را بر عهده دارند. مجموعه این تجربه‌ها نابرابری جنسیتی نام دارد.
تعریف نابرابری جنسیتی
برابری جنسیتی در ویکی‌پدیا به باوری اطلاق می‌شود که هدفش حذف نابرابری‌های جنسیتی، تبعیض جنسیتی، نقش جنسیتی، مردسالاری، زن‌سالاری و جنسیت گرایی است. برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان به‌عنوان یکی از اهداف برنامهٔ توسعهٔ هزارهٔ سازمان ملل متحد انتخاب شده است تا به چالش‌های اصلی توسعه جهان پاسخ دهد. گرچه به نظر می‌رسد وجود نابرابری جنسیتی در سراسر جهان مربوط به چندین دهه گذشته است، هنوز هم اشکال مختلف آن در نهاد خانواده و جوامع توسعه‌نیافته، درحال‌توسعه و حتی توسعه‌یافته (البته با درجات مختلف) کاملاً ملموس است.
نابرابری جنسیتی در کار
حفظ زندگی روزمره بسیاری از خانواده‌ها بر اساس کار نامرئی و بدون مزد زنان بنا شده است. حتی تا قبل از شروع بحران کرونا زنان بیشتر از مردان مشغول مراقبت از کودکان و سالمندان و انجام کارهای خانگی بدون مزد بودند. با شیوع کرونا و انجام اقدامات فاصله‌گذاری اجتماعی، تعطیلی مدارس و رعایت قوانین بهداشتی و هنجارهای اجتماعی تبعیض‌آمیز، تقاضای بیشتری از زنان و دختران برای تأمین نیازهای اولیه خانواده و پرورش کودکان ایجاد شد. این تقاضای بیشتر نتیجه نابرابری جنسیتی و تفکر تسلط مردان بر زنان است که از ابتدای تاریخ همواره در جامعه وجود داشته است و مسلماً جامعه‌ای که در نهاد خانواده‌اش تبعیض جنسیتی حاکم باشد در محیط کار نیز شاهد این آسیب اجتماعی و پیامدهای ناشی از آن خواهد بود.
نابرابری جنسیتی در اشکال مختلفی مانند نابرابری دستمزد زنان و مردان در جایگاه اجتماعی همسان، عدم امنیت شغلی زنان پس از مرخصی زایمان، تحمل انواع نگاه‌ها و قضاوت‌های جنسیتی و … ظهور پیدا می‌کند. زنان همچنان کمتر از مردان درآمد دارند، احتمال کمتری دارد تا شغل خود را به‌اندازه مردان حفظ کنند و پس‌اندازهای بازنشستگی کمتری جمع‌آوری می‌کنند. درعین‌حال، مردان کمتر از زنان به سیاست‌های دوستدار خانواده مانند مرخصی والدین دسترسی دارند.
در کلیت امر باید اذعان داشت که از طرف جامعه زنان شاغل، حمایت اجتماعی اعم از احساس پذیرش، امنیت، احساس تعلق، محبوبیت و با ارزش بودن در محیط‌های کاری و حتی در بستر خانواده احساس نمی‌شود. بسیاری از زنان دلیل سختی تطبیق کار با نقش‌های درون خانه را، ناسازگاری ماهیت این دو نقش در زمان‌بندی می‌دانند. زنانی که دارای فرزند خردسال هستند و با مشکلات نگهداری فرزند خصوصاً با شیوع کرونا روبه‌رو هستند به‌اجبار در شرایط سخت اقتصادی مجبور به از دست دادن شغل خود شده‌اند و در خانه به نگهداری کودکان خود ضمن چشم‌پوشی از رفاه اقتصادی آن‌ها پرداخته‌اند.
درنهایت نابرابري جنسیتی به موقعیت حاشیه‌ای زنان در بازار کار منتهی می‌شود و از استعدادها و توانایی‌های این قشر و در حقیقت نیمی از جمعیت جامعه به‌درستی استفاده نمی‌شود.
هدف برابری جنسیتی در محیط کار
هدف برابری جنسیتی در محیط کار دستیابی به فرصت‌ها و نتایج برابر برای زنان و مردان است. برابری جنسیتی به معنای پاک کردن تفاوت‌های جنسیتی نیست، بلکه ارائه حقوق اولیه انسانی است. علی‌رغم تلاش‌ها برای بهبود برابری جنسیتی در محیط کار، زنان هنوز به‌طور قابل‌توجهی کمتر از همکاران مرد خود درآمد دارند و در سطوح ارشد کمتر فعالیت می‌کنند.
برابری جنسیتی در محل کار زمانی حاصل می‌شود که افراد بدون توجه به جنسیت بتوانند به پاداش‌ها، منابع و فرصت‌های برابر دسترسی داشته باشند و از آن بهره ببرند. بسیاری از کشورهای جهان در دهه‌های اخیر پیشرفت قابل‌توجهی در جهت برابری جنسیتی داشته‌اند، به‌ویژه درزمینهٔ آموزش، بهداشت و مشارکت زنان در نیروی کار، بااین‌حال، شکاف جنسیتی در نیروی کار هنوز هم وجود دارد.
گزارش جهانی شکاف جنسیتی منتشرشده توسط مجمع جهانی اقتصاد بیان می‌کند که برابری جنسیتی نه‌تنها یک حقوق اساسی بشر است، بلکه با عملکرد کلی اقتصادی یک کشور مرتبط است. درواقع پیشرفت یک جامعه منوط به استفاده از تمام ظرفیت نیروی انسانی است. افراد و استعدادهای آن‌ها تأثیر مهمی در رشد اقتصادی پایدار و بلندمدت دارند. اگر نیمی از این استعدادها توسعه‌نیافته و یا از آن‌ها کم استفاده شود، رشد و پایداری به خطر خواهد افتاد. نیروی کار متنوع، خلاقیت، نوآوری و بهره‌وری نهایی را افزایش می‌دهد.
زنان نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و مستحق دسترسی برابر و عادلانه به سلامت، آموزش، شغل مناسب و حضور در سیاست هستند. دستیابی به برابری جنسیتی در محیط کار از این نظر اهمیت دارد که با عملکرد کلی اقتصادی یک کشور نیز مرتبط است. نیروی کار متنوع و فراگیر، موجب افزایش کارایی، بهره‌وری، نوآوری، خلاقیت و بهبود مشارکت کارکنان، افزایش عملکرد سازمانی، رشد اقتصادی و افزایش اعتبار سازمانی می‌شود.
کاهش فرزندآوری یکی از عواقب نابرابری جنسیتی
زنان به دلیل عدم برخورداری از حمایت اجتماعی و تلاش برای به دست آوردن حقوق ضایع‌شده، امروزه فرزند آوری و مادر شدن را کمتر ارزش‌گذاری می‌کنند و نقشی برای خود در این فرایند قائل نیستند. این امر ضمن دلایل دیگر اقتصادی، جامعه ایران را با چالش کاهش باروری روبه‌رو کرده است. به نظر می‌رسد توجه به این امر اجتماعی راه‌حل‌های خاص خود را می‌طلبد.
انتظار می‌رود شرایط فرهنگی جامعه، بستر لازم برای پذیرش اجتماعی نقش‌های بیرون از خانه زنان را فراهم کند تا زنان شاغل ضمن احساس کمتر فشار نقش، بتوانند هم از مزایای حضور در فعالیت‌های اجتماعی سود ببرند و هم اهداف فرزندآوری خود را تحقق بخشند.
راهکارهای ایجاد برابری جنسیتی در محیط کار
1/برابری جنسیتی در محیط کار می‌تواند در فرآیندهای استخدام، به‌ویژه در صنایع تحت سلطه مردان، ذاتی باشد؛ اما هرگز نباید جملاتی مانند «کار، کار مردانه است» یا «این کار، کار زن نیست» رواج پیدا کند زیرا ناآگاهی و تعصب، نابرابری را شدت می‌بخشد. جنسیت نباید به‌عنوان مانعی در انتخاب شغل در نظر گرفته شود.
2/ تعهد به تنوع جنسیتی در محل کار؛ تنوع جنسیتی به ایجاد محیطی خلاقانه کمک بسزایی می‌کند. تعصب جنسیتی می‌تواند منجر به کاهش بهره‌وری شود.
3/انجام مصاحبه‌های استاندارد و ارزیابی‌های مبتنی بر مهارت‌ها می‌تواند به حل این موضوع کمک کند.
4/ شفافیت حقوق و دستمزد و ارائه کار منعطف با توانایی‌های افراد؛ شکاف دستمزد جنسیتی را از بین ببرید/ هنگام استخدام یک لیست از مهارت‌ها و توانایی‌های موردنیاز شغل موردنظر تهیه و از ارزیابی‌های مبتنی بر مهارت استفاده کنید/ تعادل کار و زندگی را در اولویت قرار دهید
5/ ارائه دستمزد برابر برای کار باارزش برابر
6/ رفع موانع مشارکت کامل و برابر زنان در نیروی کار
7/ دسترسی به تمام مشاغل و صنایع، ازجمله نقش‌های رهبری، بدون توجه به جنسیت
8/رفع تبعیض بر اساس جنسیت، رفع موانع در سر راه ترفیعات شغلی
10/حذف تفکرات مردسالارانه از طریق آموزش و تشخیص رفتارهای تبعیض‌آمیز پنهان و آشکار مدیران و کارکنان
11/آموزش مدیران و بخش‌های منابع انسانی در مورد حذف کلیشه‌های جنسیتی
دیگر نوشته “فهیمه وکیل‌ها” را با عنوان مشاغل سبز بخوانید.
میکروسکوپ را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
